به بهانه ۲۱سپتامبر، روز جهانی آلزایمر
روزی برای یادآوری فراموشی
سعیده علیپور
آلزایمر بیماری غریبی است که تجربه چنگ‌اندازیش به خاطرات و روابط خانوادگی در نگاه آنهایی که نزدیکان‌شان به این بیماری مبتلا بوده‌اند چنان تلخ است که معمولا هراس ابتلا به این بیماری رهایشان نمی‌کند. شاید این ترس چندان هم بیراه نباشد. بر اساس آمارها در هر ۳ ثانیه یک نفر در جهان به آلزایمر مبتلا می‌شود و بر اساس آخرین آمار ارائه شده، این آمار در ایران هر هفت دقیقه یک مبتلاست. بیماری که زندگی فرد و اطرافیانش را چنان تحت تاثیر قرار می‌دهد که اغلب کسانی که از این بیماران حمایت می‌کنند خود نیز نیازمند حمایت‌های روانشناسی و اقتصادی هستند. این در حالی است که به گفته متخصصان مغز و اعصاب یک سال تشخیص زودتر، ۵ سال معلولیت ناشی از آلزایمر را کاهش می‌دهد و می‌تواند بر کیفیت زندگی بیماران و خانواده‌هایشان تاثیر بسزایی داشته باشد.
روزی برای بیماران آلزایمر
31 شهریور، مصادف با 21 سپتامبر روز جهانی بیماری آلزایمر است. بیماری که در ایران بیشتر با نام «فراموشی» از آن یاد می‌شود. این بیماری در واقع شایع‌ترین نوع دِمانس (اختلال شناخت و حافظه) است که با شروع تدریجی و پیشرفت مداوم همراه بوده و به مرور توانایی‌های ذهنی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
اختلال حافظه بارزترین مشکل این بیماری است که به تدریج ایجاد شده و پیشرفت می‌کند. در ابتدا اختلال حافظه به وقایع و آموخته‌های اخیر محدود می‌شود، ولی کم‌کم خاطرات قدیمی هم آسیب می‌بینند. بیمار پاسخ پرسشی را که چند لحظه قبل پرسیده است فراموش می‌کند و مجدداً همان سؤال را می‌پرسد. وسایلش را گم می‌کند و نمی‌داند کجا گذاشته است. در خرید و پرداخت پول دچار مشکل می‌شود و نمی‌تواند حساب اموالش را نگه دارد. به تدریج در شناخت دوستان و آشنایان و نام بردن اسامی آنها نیز دچار مشکل می‌شود. کم‌کم مشکل مسیریابی پیدا کرده و اگر تنها از منزل بیرون برود ممکن است گم شود. در موارد شدیدتر حتی در تشخیص اتاق خواب، آشپزخانه، دستشویی و حمام در منزل خودش هم مشکل پیدا می‌کند. بروز اختلال در حافظه و روند تفکر سبب آسیب عملکردهای اجتماعی و شخصی بیمار شده و در نتیجه ممکن است سبب افسردگی، عصبانیت و پرخاشگری بیمار شود.
گفته می‌شود؛ پنج درصد از جمعیت 65 ساله و بالاتر به بیماری آلزایمر متوسط تا شدید مبتلا هستند و این در حالیست که 15-10 درصد سالمندان در همین گروه سنی از بیماری آلزایمر خفیف رنج می‌برند.
هر هفت دقیقه یک مبتلا
بر اساس آمارها بیش از ۵۰میلیون نفر در جهان با دمانس زندگی می‌کنند، گرچه این رقم در ایران هنوز قطعی نیست، اما تخمین زده می‌شود که بیش از ۷۵۰ تا ۸۰۰ هزار نفر فرد مبتلا به دمانس در کشور زندگی می‌کنند که توجه به کیفیت زندگی آنها و مراقبان آنها امری ضروری است.
در همین باره معصومه صالحی، مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران با اشاره به اینکه شعار امسال انجمن جهانی آلزایمر مانند سال قبل «بیایید بدون شرم درباره بیماری آلزایمر صحبت کنیم» است، می‌گوید: «بیماری آلزایمر و انواع دمانس از بیماری‌های غیرواگیری است که با بالا رفتن سن بیشترین مشکلات را برای خود فرد، مراقبین و جامعه پدید می‌آورد». به گفته او علت انتخاب این شعار این است که وقتی شرم از ابراز بیماری در تمام جوامع به ویژه در کشورهای خاورمیانه وجود دارد، بیماری به راحتی تشخیص داده نمی‌شود و فرد مبتلا به آلزایمر خانه‌نشین شده و ارتباط اجتماعی‌اش به حداقل می‌رسد و مراقبین درجه یک این فرد نیز دچار مشکلاتی مانند افسردگی خواهند شد.
این در حالی است که اگر شرم از ابراز بیماری وجود نداشته باشد، می‌توان بیماری را زودتر تشخیص داد و هر یک سال تشخیص زودهنگام، پنج سال مشکلات ناشی از بیماری آلزایمر به تعویق می‌اندازد.
عوامل موثر در بروز و راه‌های پیشگیری
اما در این میان گرچه متخصصان به صورت قطعی از عوامل ابتلا به این بیماری صحبت نکرده‌اند، اما برخی داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن و خواندن کتاب و داشتن سرگرمی را در پیشگیری از ابتلا به آلزایمر دخیل می‌دانند. از سوی دیگر معتقدند؛ ابتلا به بیماری‌هایی نظیر فشارخون بالا، افزایش چربی خون و... پس از ۴۰ سالگی می‌تواند خطری برای ابتلا به آلزایمر باشد، زیرا عدم درمان این بیماری‌های مزمن به عروق ریز مغزی آسیب می‌رساند و در دراز مدت ریسک ابتلا به مشکلات مغزی را افزایش می‌دهد. همچنین چاقی عامل موثر دیگری برای ابتلا به آلزایمر است که با افزایش استفاده از غذاهای فست فود، چرب، عدم فعالیت جسمی و... بیش از گذشته دیده می‌شود. به طوری که گفته می‌شود هرچقدر اندازه دور کمر افراد افزایش پیدا کند، احتمال ابتلا به آلزایمر هم همچون بیماری‌های دیگر افزایش می‌یابد.
در حال حاضر تخمین زده می‌شود بیش از 750 هزار نفر در کشور مبتلا به فراموشی باشند که با توجه به اینکه 25 درصد جمعیت ایران در 20 تا 30 سال آینده سالمند خواهند بود؛ شیوع این بیماری 3 برابر خواهد شد
در این میان مصرف دخانیات و الکل نیز که سبب مختل شدن خون‌رسانی در مغز می‌شود و عامل موثر دیگری برای ابتلا به دمانس و آلزایمر است.
اما نباید فراموش کرد که احتمال افسردگی در سالمندی نسبت به دوره‌های دیگر زندگی افزایش می‌یابد؛ فوت همسر، دور شدن فرزندان، تغییر محل زندگی و ... سبب تنهایی سالمند می‌شود و در نتیجه احتمال بروز آلزایمر قوت می‌گیرد. معمولا افراد پس از بازنشستگی نیز ممکن است به افسردگی مبتلا شوند که توصیه اکید کارشناسان جذب این افراد در کارهای گروهی به ویژه کارهای خیریه است تا فرد احساس رضایت از خود داشته و شاد شود. این در حالی است که این روزها به دلیل بحران کووید ۱۹ این فعالیت‌های اجتماعی کاهش یافته است و پیش بینی می‌شود این موضوع در درازمدت آثار بدی در افزایش آمار ابتلا به آلزایمر بر جا بگذارد.
در این میان آنچه بیش از هر مورد برای سالمندان توصیه می‌شود، ورزش و فعالیت بدنی است. متخصصان معتقدند، با نهادینه شدن ورزش از کودکی تا سالمندی خون‌رسانی در سیستم بدن افزایش می‌یابد. به طوری که روزی حداقل ۲۰ دقیقه تا نیم‌ساعت پیاده‌روی در حفظ سلامت موثر است.
ایران و تهدید آلزایمر در سالهای پیش رو
در حالی که پیش‌بینی می‌شود در 30 سال آینده شمار مبتلایان به آلزایمر به ۱۳۲ میلیون نفر در جهان برسد، گفته می‌شود در ایران، به دلیل تغییرات جمعیتی و تغییر در سبک زندگی و مشکلات فراوان اقتصادی و اجتماعی این رقم از متوسط جهانی نیز پیشی بگیرد.
آمارهای وزارت بهداشت و سازمان ثبت احوال نشان می‌دهد کشورمان در سالهای آینده با جمعیت عظیمی از سالمندان روبرو خواهد بود، جمعیتی که آلزایمر خطر بالقوه دوران سالمندیشان محسوب می‌شود و به همین دلیل اگر آمادگی لازم در این زمینه نباشد، مشکلات و هزینه‌های سنگینی را برای خانواده‌ها و جامعه به بار خواهند آورد. در حال حاضر تخمین زده می‌شود بیش از 750 هزار نفر در کشور مبتلا به فراموشی باشند که با توجه به اینکه 25 درصد جمعیت ایران در 20 تا 30 سال آینده سالمند خواهند بود و شیوع این بیماری 3 برابر خواهد شد؛ برنامه‌ریزی برای مقابله با این معضل ضروری است.
در این باره مدیرعامل انجمن آلزایمر ایران با اشاره به سند ملی بیماری دمانس، می‌گوید: «با رونمایی از این سند بیش از گذشته به بیماری آلزایمر پرداخته می‌شود و آموزش، غربالگری و پیشگیری از آن در اولویت بیشتری قرار می‌گیرد. براساس غربالگری که با سازمان بهزیستی انجام دادیم از ۷۲۰ نفر مورد مطالعه حدود ۲۸۵ نفر سالمندان مبتلا به افسردگی بودند و بین ۸ تا ۱۰ ابتلا به دمانس داشتیم که عددی نزدیک به آمار جهانی است». او که به مناسبت روز جهانی آلزایمر سخنرانی کرد گفت توصیه اکید ما جدی گرفتن بیشتر سالمندان در خانه‌ها است و در صورتی که خانواده‌ها فکر می‌کنند احتیاج به راهنمایی بیشتر دارند می‌توانند با انجمن آلزایمر ایران در ارتباط باشند.
به گفته متخصصان مغز و اعصاب یک سال تشخیص زودتر، ۵ سال معلولیت ناشی از آلزایمر را کاهش می‌دهد و می‌تواند بر کیفیت زندگی بیماران و خانوادهایشان تاثیر بسزایی داشته باشد
لزوم فعالیت گسترده در حوزه آلزایمر
آلزایمر صرف‌نظر از هزینه‌های مستقیم اقتصادی بر خانواده، هزینه‌های پنهان دیگر همچون تهدید بهداشت روانی و جسمانی فرد پرستار بیمار و اعضای خانواده را در پی دارد. تاثیر مستقیم بر شغل فرد پرستار، ایجاد افسردگی و بیماری‌های استخوانی در فرد نگهداری‌کننده بیمار، افزایش تنش در اعضای خانواده که گاه منجر به طلاق می‌شود و نیز مشکلات تحصیلی فرزندان خانواده از جمله هزینه‌های پنهان این بیماری بر خانواده است.
دیدگاه تان را بنویسید