سقف‌های ناایمن معلق بر سر ۳۰ درصد دانش‌آموزان ایرانی

رویا کاکاوند

آموزش مناسب نخستین سنگ بنای توسعه پایدار و فراهم آوردن فضای آموزشی مناسب برای همه دانش آموزان نخستین گام فراهم کردن عدالت آموزشی است. اما در حال حاضر بیش از 30 درصد مدارس کشور فرسوده هستند که از این تعداد باید 12 درصد تخریب و 18 درصد مقاوم‌سازی شوند. همچنین به دلیل کمبود شدید فضای آموزشی و با وجود کلاس‌های متراکم، 10 درصد مدارس دو نوبته اداره می‌شوند. بنابراین به نظر می‌رسد رسیدن به توسعه پایدار و عدالت اجتماعی در حد شعار باقی بماند.

در کشوری که از 43 نوع بلای طبیعی، مستعد رخ دادن 33 بلای طبیعی است و سیل و زلزله جزو اخبار روزانه و عادی محسوب می‌شود، مقاوم‌سازی بناها به ویژه بناهای عمومی مانند مدارس که هر روز میزبان آینده‌سازان این کشور است، یکی از مهمترین اقدامات پیشگیرانه محسوب می‌‌شود. اما همین چند روز پیش و در گرماگرم بارش‌های سنگین جنوب کشور سقف یکی از کلاس‌های درس میناب در استان هرمزگان بر سر دانش‌آموزانش فروریخت تا دوباره به یادمان بیاورد که تا چه حد به رخ دادن فاجعه نزدیک هستیم و چقدر باید منتظر فجایعی مانند آنچه در خاش، درودزن و شین آباد رخ داد، باشیم. 

در حالی که سرانه استاندارد فضای آموزشی مدارس برای هر دانش‌آموز باید 5/8 متر مربع باشد این فضا برای هر دانش‌آموز ایرانی کمتر از  5/5 متر مربع محاسبه می‌شود. از این مقدار هم به گفته وزیر آموزش و پرورش یک سوم نیازمند بازسازی و مقاوم‌سازی است و امنیت کافی را برای دانش‌آموزان فراهم نمی‌کند. افزون بر این که به دلیل کمبود شدید فضای آموزشی در بسیاری از مناطق کشور، 10 درصد مدارس دو نوبته اداره می‌شوند.

برای نوسازی و مقاوم‌سازی مدارس فرسوده 400 هزار میلیارد ریال نیاز است در حالی که مجموع اعتبار سالانه سازمان نوسازی مدارس کشور 20 هزار میلیارد ریال است. به این ترتیب به نظر می‌رسد بازسازی و ایمن‌سازی مدارس موجود کشور با توجه به نیاز امروز به 20 سال زمان نیاز دارد.  این در شرایطی است که خیرین مدرسه‌ساز با ساخت بیش از 110 هزار کلاس از مجموع 530 هزار کلاس درس موجود در کشور بخش قابل‌توجهی از این بار را از دوش  آموزش و پرورش برداشته‌اند.

اما همچنان تعداد زیادی از دانش‌آموزان کشور به ویژه در مناطق محروم در مدارس فرسوده و نامناسب مشغول به تحصیل هستند. در حالی که این کشور هر لحظه میزبان زلزله، بارش سنگین یا سیلاب است. اتفاقاتی که با توجه به ناایمن بودن فضاهای آموزشی می‌تواند فاجعه‌هایی غیر قابل جبران به بار بیاورد.

بنابر آمار رسمی وزارت آموزش و پرورش، استان‌های سیستان و بلوچستان، تهران و البرز سه استانی هستند که بیشترین مدارس فرسوده را دارند. 

فضای آموزشی سیستان و بلوچستان؛ بدی که بدتر شد

استان سیستان و بلوچستان با توجه به وسعت بالا و محرومیت شدیدی که دارد از نظر فضای آموزشی نیز محروم‌ترین استان کشور است و بیشترین مدارس خشت و گلی و کپری در این استان قرار دارد. مدارسی ناایمن که هر ساله خانواده‌های بسیاری را از فرستادن فرزندانشان به مدارس پشیمان می‌کند. به همین دلیل این استان یکی از بالاترین آمار ترک تحصیل را دارد. وزارت آموزش پرورش تعهد کرده ‌است که تمام مدارس خشت و گلی تا پایان سال تحصیلی جاری جمع‌آوری شده و مدارس نوساز جایگزین آن شود؛ اما در مورد مدارس یا همان کلاس‌های درس کپری ماجرا چیز دیگری است و مسئولان معتقدند باید به جای جمع‌آوری کلاس‌های کپری، آنها را با مدارس توپی که با بافت بومی هماهنگ هستند، جایگزین کنند.

رئیس شورای شهر تهران: دولت به دلیل بحران مالی در تهران کمتر هزینه کرده و خیرین مدرسه‌ساز نیز در استان‌های دیگر مدرسه ساخته‌اند. مقام تهران در حوزه مدارس در رتبه 30 از بین 31 استان قرار گرفته که اگر کار جدی نکنیم به رتبه 31 هم می‌رسیم

البته تمام این برنامه‌ریزی‌ها مربوط به چند هفته پیش و قبل از آمدن سیل ویرانگر دی ماه در این استان است. حالا با توجه به این که در اثر سیل اخیر ۳۴۴ واحد آموزشی به شکل کلی و جزئی، تخریب شده و 32 واحد به طور کامل از بین رفته و غیرقابل استفاده شده‌اند، محروم‌ترین استان ایران همچنان در قعر جدول ایمنی فضای آموزشی قرار خواهد داشت. 

تهران دومین رتبه فضای ناایمن آموزشی را دارد 

شاید برای بسیاری غیرقابل باور باشد که برخوردارترین استان، یعنی پایتخت کشور دومین رتبه در دارا بودن فضای ناایمن آموزشی را به خود اختصاص بدهد. سومین رتبه نیز به همسایه تهران، استان البرز اختصاص می‌یابد. به نظر می‌رسد با توجه به تمرکز دولت در نوسازی مدارس مناطق کمتر برخوردار و توجه بیشتر خیرین مدرسه‌ساز به مناطق محروم، استان‌هایی مانند تهران و البرز از قافله نوسازی و ساخت مدارس  جدید عقب مانده‌اند تا جایی که بسیاری از مدارسی که در مناطق کمتر برخوردار ساخته شده‌اند به واسطه جمعیت کمتر منطقه، نیمه خالی می‌مانند و مدارس استان‌های تهران و البرز با توجه به تراکم بالای جمعیت در این استان‌ها با 35 تا 40 دانش‌آموز پر می‌شود.

به گفته پیروز حناچی، شهردار تهران: «بررسی‌های مدیریت بحران از 2888 مدرسه نشان داده که 1235 مدرسه از نظر ایمنی در وضعیت زرد ، 827 مدرسه در وضعیت قرمز و مابقی از نظر مخاطره، در حد آسیب کم هستند.»

به گفته محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران نیز  تا 70 درصد از 4 هزار مدرسه این شهر از نظر امنیت فیزیکی وضعیت خوبی ندارند.

 او با اشاره به این که در سه دهه گذشته به فضاهای آموزشی تهران  کمتر توجه شده است می‌گوید: «دولت دچار بحران مالی است و به همین دلیل در تهران کمتر هزینه کرده و خیرین مدرسه‌ساز نیز در استان‌های دیگر مدرسه ساختند و این سبب شده که مقام تهران در حوزه مدارس در رتبه 30 از بین 31 استان قرار گیرد که اگر کار جدی در این زمینه نکنیم به رتبه 31 هم می‌رسیم و لازم است شهرداری در این زمینه کمک کند و حتی سند همکاری با آموزش و پرورش را جدی بگیرند.»

به گفته هاشمی بسیاری از مدارس پایتخت در وضعیتی قرار دارد که با یک زلزله کم ریشتر هم می‌تواند آوار شود و پایین بیاید. به همین دلیل تاکنون 50 حکم قضایی برای قلع و قمع مدارس ناایمن و فرسوده و ساخت و ساز به جای آن‌ها از سوی مراجع ذی‌صلاح صادر شده است.

به این آمار بیفزایید که به دلیل کمبود فضای آموزشی لازم در حال حاضر 33 درصد مدارس تهران دو نوبته اداره می‌شوند. فضای آموزشی کل ۲۱ شهرستان استان تهران ۳۲۰۰ واحد است و دانش‌آموزان در ۴۲۰۰ شیفت تحصیل می‌کنند، یعنی بالغ بر هزار مدرسه دو نوبته هستند. به گفته رئیس هیات مدیره مجمع خیرین مدرسه‌ساز تهران، این استان برای حذف مدارس دو نوبته سالانه نیازمند ساخت ۱۰۰ واحد آموزشی جدید است.

بیش از 30 درصد مدارس کشور فرسوده هستند که باید از این تعداد 12 درصد تخریب و 18 درصد مقاوم‌سازی شوند. همچنین به دلیل کمبود شدید فضای آموزشی و با وجود کلاس‌های متراکم ، 10 درصد مدارس دو نوبته اداره می‌شوند

رشد آمار دانش‌آموزان سومین استان دارای بافت فرسوده آموزشی

البرز یک استان مهاجرپذیر است. استانی که همجواری آن با پایتخت و ارزان‌تر بودن هزینه اقامت نسبت به تهران، آن را محبوب مهاجران اقصا نقاط کشور کرده ‌است. به همین دلیل هر سال 12 هزار دانش‌آموز جدید به آمار دانش‌آموزان این استان افزوده می‌شود. این در حالی است که همین حالا هم این استان برای تحت پوشش قرار دادن جمعیت دانش‌آموزی خود، ۷۰۰ مدرسه کم دارد و حدود 40  درصد مدارس موجود آن در حال حاضر نیاز به ترمیم و بازسازی دارد. بسیاری از مدارس این استان به گفته محمد دلاوریان، مدیرکل نوسازی و تجهیز مدارس البرز  قدمتی بیش از 50 سال دارند و فاقد استانداردهای لازم هستند. فضاهایی مانند کتابخانه، آزمایشگاه و کارگاه را نیز کم دارند و بیش از 70 درصد دانش‌آموزان این استان در مدارس دو نوبته تحصیل می‌کنند.

دلاوریان یکی از مهمترین مشکلات در تامین مدارس مورد نیاز استان را گران بودن زمین می‌داند: «در البرز خیرین آماده ساخت کلاس درس هستند، اما زمین وجود ندارد.»