وزیر خارجه آلمان با چه اهدافی به تهران آمده است؟
کندوکاوی در چمدان آقای «مـاس»
«اروپایی‌ها در موقعیتی نیستند که به ایران انتقاد کنند. وظیفه آنها عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران است. اروپایی‌ها بگویند تا به حال چقدر روابط اقتصادی ایران را عادی‌سازی کرده‌اند. ما هم می‌توانیم از این بعد تلاش کنیم و نشود!» این اظهارات دیروز ظریف حاکی از این است که هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان که امروز برای اولین بار پایش به تهران رسیده، ماموریتی سخت در ایران خواهد داشت.
محبوبه ولی
هایکو ماس، در حالی که دو روز گذشته را در امارات، اردن و عراق سپری کرده، امروز میهمان تهران است. سفر او از این حیث که بعد از اعلام تعلیق بخشی از تعهدات برجامی ایران و ضرب‌الاجل دو ماهه به 1+4 صورت می‌گیرد، حائز اهمیت است. اکنون حدود یک ماه از آن ضرب‌الاجل دو ماهه گذشته و ایران براساس آنچه اعلام کرده به زودی از مرز 300 کیلوگرم اورانیوم غنی شده عبور خواهد کرد.
وعده های اینستکسی
اروپا نگران از تصمیم ماس را به ایران فرستاده تا از نزدیک تهران را متقاعد کند که دست از تعلیق تعهداتش برداشته و مانند گذشته به برجام پایبند بماند. اما او برای اقناع ایران، چه در چمدان خود دارد؟ مهمترین آنها وعده‌های «اینستکسی» است.
رسانه‌های آلمان در آستانه سفر هایکو ماس به ایران نوشته‌اند که هدف از سفر او به تهران دادن تضمین‌ها به طرف ایرانی درخصوص کانال مالی «اینستکس» است.
خودش نیز دو روز پیش که در عراق به سر می‌برد، ضمن اینکه تاکید کرد «از ایران انتظار داریم به تعهدات خود پایبند باشد»، گفت: «ما می‌خواهیم با سیستم پرداخت مالی که در دستور کار قرار داده‌ایم تعهدات خود را انجام داده و نشان دهیم که این توافق همچنین بدون آمریکا هم عملی می‌شود.»
ماس ادامه داد: «برنامه اروپایی اینستکس باید یک تجارت مقاوم در برابر تحریم‌ها را امکانپذیر کند؛ البته همه طرف‌ها به محدودیت‌های این برنامه آگاهند.»
مشکل اصلی بر سر همین «محدودیت‌ها»ست که بخش بزرگی از آن احتمالا همان اظهارات دو هفته پیش پمپئوست؛ پمپئو در کنفرانس خبری مشترک با همتای آلمانی‌اش گفت که «اگر در سازوکار اینستکس، تنها کالاهای مجاز منتقل شوند، این مسئله منعی ندارد!» این در حالی است که اینستکس از ابتدا قرار بود فروش نفت و مبادلات بانکی را برای ایران تسهیل کند و آنچه مدنظر پمپئو است عملا سودی برای ایران ندارد.
از سوی دیگر اروپا بیش از یک سال است که وعده اینستکس را می‌دهد و در عمل هنوز در مرحله تشریفات و تعارفات به سر می‌برد. چنین سابقه‌ای باعث شده تا ایران امید چندانی به وعده‌های اینستکسی اروپا نداشته باشد و عملا برای هایکو ماس سخت خواهد بود که از این طریق ایران را مجاب کند که در تعلیق تعهدات هسته‌ای خود تعلل کند.
با این حال به نظر می‌رسد ماس در سفر خود به مانند یک سال گذشته در پی خرید زمان بیشتر از ایران به بهانه اجرای اینستکس است و باید دید آیا موفق به این کار خواهد شد یا نه؛ هرچند که مقامات ایرانی تاکید می‌کنند حتی یک روز نیز ضرب‌الاجل خود را به تعویق نخواهند انداخت و پس از شصت روز گام دوم برنامه خود را عملیاتی خواهند کرد.
تغییر موضع اروپا از تاسف به تهدید
تعلل اروپا در راه‌اندازی اینستکس و حمایت عملی از ایران در برابر تحریم‌های آمریکا در طی یک سال گذشته، باعث شده تا ایران امروز در فضایی مملو از بی‌اعتمادی و احتیاط میزبان میهمان اروپایی خود باشد. علاوه بر آن اظهارات اخیر مقامات اروپایی نیز این فضا را تشدید کرده است؛ آنها که تا پیش از این به طور مداوم از آنچه پیش آمده اظهار تاسف می‌کردند، در روزها و هفته‌های اخیر مواضعی هشداردهنده و تهدیدآمیز را اتخاذ کرده‌اند.
یکی از خبرسازترین این اظهارات مربوط به حرف‌های چند روز پیش امانوئل مکرون در کنفرانس خبری مشترک با دونالد ترامپ بود که گفت: «فکر می‌کنم ما قطعاً اهداف یکسانی در قبال ایران داریم. چه کارهایی مدنظرمان است که انجام دهیم؟ اول، می‌خواهیم مطمئن شویم آنها به سلاح هسته‌ای دست پیدا نمی‌کنند، منظورم این است تا سال ۲۰۲۵ ابزاری در اختیار داریم، می‌خواهیم از آن فراتر برویم و به اطمینان کامل در درازمدت دست پیدا کنیم.»
ماکرون اضافه کرد: «دوم، ما می‌خواهیم فعالیت آنها در زمینه موشک‌های بالیستیک را کاهش دهیم. سوم می‌خواهیم فعالیت منطقه‌ای آنها را مهار کنیم.»
او بعد از برشمردن این اهداف مشترک اذعان کرد که اختلافات میان آمریکا و کشورهای اروپایی در قبال ایران به مسائل راهبردی مربوط نمی‌شود و دو طرف از لحاظ روش‌های محقق کردن اهداف خود در قبال ایران اختلاف دارند.
ماریا ادبار، سخنگوی وزارت خارجه آلمان نیز اخیرا اظهاراتی مشابه مکرون داشته است. او می‌گوید «آلمان دیدگاه‌های مشترک بسیاری درباره نقش ایران در منطقه و جاه‌طلبی‌های هسته‌ای آن دارد، اما همچنان معتقد است که پایبندی به این توافق بهترین راه‌حل است.»
ادبار ادامه داده: «به نظرم این امر پنهانی نیست که هر کدام از ما به شیوه دیگری می‌خواهیم به آن اهداف مشترک برسیم و دیدگاه‌هایمان در این زمینه متفاوت است.»
انگلیس نیز موضع مشابه دارد. جرمی هانت، وزیر خارجه انگلیس پس از اعلام ضرب‌الاجل شصت روزه از سوی ایران در کنفرانس خبری مشترک با پمپئو، همتای آمریکایی خود تاکید کرد که ایران باید به تعهدات برجامی‌اش پایبند بماند. گذشته از این اظهارنظرهای جداگانه مقامات اروپایی، اتحادیه اروپا روز ۱۹ اردیبهشت‌ماه با صدور بیانیه‌ای ضرب‌الاجل ایران را رد و تاکید کرد «قویاً» به ایران توصیه می‌کند «از انجام اقداماتی که موجب تشدید مشکلات می‌شود، خودداری کند.»
کارشناس مسائل بین‌الملل: برلین با سفر هایکو ماس به تهران به دنبال انجام و اجرای سیاست چماق و هویج در خصوص تهران است؛ هویجی که با تلاش برای راه‌اندازی اینستکس خود را نشان می‌دهد و چماغی که می‌تواند در قالب تهدید واشنگتن مطرح شود
ما هم می‌توانیم تلاش کنیم و نشود
به دنبال همین عملکرد اروپایی‌هاست که ظریف روز گذشته در آستانه ورود هایکو ماس به تهران هشدار داد «اروپایی‌ها در موقعیتی نیستند که از ایران حتی در حوزه‌هایی که به برجام ربطی ندارد، انتقاد کنند.»
به نظر می‌رسد هشدار او اشاره به اظهارات مکرون باشد که در کنفرانس خبری مشترک‌اش با ترامپ کاهش توان موشکی و نفوذ منطقه‌ای ایران را جزء اهداف مشترکش با آمریکا عنوان کرد.
ظریف دیروز پس از این هشدار، یادآوری کرد: «وظیفه‌ای که اروپایی‌ها و بقیه اعضای برجام دارند این است که شرایط روابط اقتصادی ایران عادی‌سازی شود و اینها باید بگویند تا به حال چقدر این موضوع عادی شده است. در برجام اقدام مهم نیست بلکه نتیجه مهم است. اینکه گفته شود ما تلاش کردیم و نشد، خُب ما هم می‌توانیم از این به بعد تلاش کنیم و نشود.»
با این حساب به نظر می‌رسد آنچه که هایکو ماس امروز از چمدان خود بیرون می‌آورد باید چیزی بیش از اظهارتاسف‌ها و وعده‌های بی‌عملی باشد که اروپا تا امروز داده است. او روز گذشته مدعی شد که اروپا برای کاهش فشار تحریم‌های آمریکا علیه ایران و نیز تعاملات تجاری با این کشور طرحی را ارائه کرده است. حال باید دید که این طرح تازه آنقدر قدرتمند هست که بتواند ایران را از تعلیق تعهدات هسته‌ای‌اش منصرف کند یا نه.
ظریف این راه را هم پیش پای اروپایی‌ها گذاشت که «اگر اقداماتی بر اساس وظایف خود در برجام انجام دهند، ما در برابر این موضوع یا اقدامات خود را متوقف می‌کنیم یا متناسب با اقداماتی که انجام می‌دهند، به عقب باز می‌گردیم.»
ظریف: وظیفه‌ای که اروپایی‌ها و بقیه اعضای برجام دارند این است که شرایط روابط اقتصادی ایران عادی‌سازی شود. در برجام اقدام مهم نیست بلکه نتیجه مهم است. اینکه گفته شود ما تلاش کردیم و نشد، خُب ما هم می‌توانیم از این به بعد تلاش کنیم و نشود
چماق در چمدان آقای وزیر
متاع دیگری که از نظر کارشناسان در چمدان ماس پیدا می‌شود، «چماق» است؛ چماق تهدید واشنگتن. محسن جلیلوند، کارشناس مسائل بین‌الملل در این باره به دیپلماسی ایرانی گفته است: «برلین با سفر هایکو ماس به تهران به دنبال انجام و اجرای سیاست چماق و هویج در خصوص تهران است؛ هویجی که با تلاش برای راه‌اندازی اینستکس خود را نشان می‌دهد و چماغی که می‌تواند در قالب تهدید واشنگتن مطرح شود. در کنار آن شما شاهد سفر آقای هایکو ماس به امارات متحده عربی و احتمالا پیگیری پرونده فجیره نیز هستیم؛ این مسئله خود نشان از این دارد که یک برنامه جامع و کلان‌تری برای اروپایی‌ها تعریف شده است.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل معتقد است که اگر ایران و اروپا نتوانند به توافق برسند و «تهران بعد از پایان ضرب‌الاجل خود به سمت عملیاتی شدن گام دومش پیش رود در آن صورت تنش ایران با ایالات متحده آمریکا وارد مرحله «بحران»، آن هم نه بحران با آمریکا که بحران با جامعه جهانی خواهد شد. با این وصف و فعال شدن مکانیسم ماشه پرونده ایران دوباره در شورای امنیت باز خواهد شد و اگر قطعنامه ۲۲۳۱ ملغی شود شرایط به سمت بحران واقعی و نقطه بی‌بازگشت خواهد رفت.»
حال باید دید هایکو ماس در سفر امروز خود به تهران و دیپلمات‌های ایرانی تا چه حد خواهند توانست برای «پیشگیری از رسیدن به نقطه بی‌بازگشت» موفق عمل کنند.
دیدگاه تان را بنویسید