بازی‌گردانی دیپلماتیک

نهال فرخی 

ایران و آمریکا حال در شرایطی به پیشواز دور چهارم مذاکرات می روند که به نظر می رسد دستکم ترامپ از نتایج حاصل تاکنون آن قدر رضایت دارد که عصر روز یکشنبه 7 اردیبهشت در جمع خبرنگاران بگوید که «مذاکرات میان آمریکا و ایران خوب پیش می‌رود و تقریبا مطمئن است که با تهران به توافق خواهد رسید».

سخنانی که بسیاری آن را تعبیر به ادامه روند مذاکراتی دانسته اند که گویا چندان به مذاق تندروها خوش نیامده و برخی تحلیل گران سیاسی نیز سخنان یکشنبه شب بنیامین نتانیاهو به عنوان نخست وزِر اسرائیل را واکنشی تند و لجبازانه با پیشرفت مذاکرات دانسته اند.

در شرایطی که مذاکرات ایران و آمریکا، پس از سه دور گفت‌وگو در مسقط و رم، به مرحله‌ای حساس رسیده و جدیت هر دو طرف، ورود به مباحث فنی، و توافق برای ادامه مذاکرات، نشانه‌هایی از پیشرفت محتاطانه را نمایان می‌سازد، گویا بیش از همه این روند باعث نگرانی نخست وزیر اسرائیل شده است. هر چند اکنون نیز اختلافات در موضوعات کلان و جزئی همچنان پابرجاست و موفقیت مذاکرات نیازمند تفاهمات کلی و تأمین خواسته‌های هر دو طرف است اما آنچه مسلم است، ادامه تلاش‌های دیپلماتیک برای دستیابی به توافقی پایدار و عادلانه است که هم نگرانی‌های ایران و هم دغدغه‌های آمریکا را برطرف کند.

اظهارات پرخاشگرانه نتانیاهو درباره مذاکرات 

در این بین اما بنیامین نتانیاهو روز یکشنبه گفته که هرگونه توافق میان واشنگتن و تهران باید شامل برنامه موشک‌های بالستیک و برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران شود. نتانیاهو همچنین از اقدام اسرائیل برای جلوگیری از فرود هواپیما‌های نیروی هوابرد ایران در دمشق پیش از سقوط اسد پرده برداشت. 

 نتانیاهو هم چنین درباره مذاکراتی که از اساس به او هیچ ارتباطی ندارد نیز گفت: «به نظر من باید جلوگیری از توسعه موشک‌های بالستیک را در این توافق بگنجانیم. فکر می‌کنم این دو الزام‌های توافق هستند. به دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا گفتم که امیدوارم مذاکره‌کنندگان همین هدف را در دستور کار داشته باشند. ما در تماس نزدیک با ایالات متحده هستیم. اما من گفتم که به هر طریق ممکن، ایران به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت.» 

این سخنان نخست وزیر اسرائیل در شرایطی بیان می شود که پیش از این عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران بارها تاکید کرده است که توانایی غنی‌سازی اورانیوم خط قرمز ایران در مذاکرات هسته‌ای است. عراقچی همچنین  تاکید کرده که مذاکرات در جریان میان تهران و واشنگتن تنها در مورد برنامه هسته‌ای و رفع تحریم‌ها است. وزیر امور خارجه ایران مکرر گفته که برنامه موشکی ایران توان دفاعی کشور است و تهران درباره توان دفاعی مذاکره نمی‌کند. 

اما نتانیاهو در اظهاراتی کاملا مغرضانه و احتمالا برای تحریک تندروها در تهران و واشنگتن  بار دیگر مدل لیبی را «تنها توافق خوب» دانسته و گفت: «یک توافق بد به مراتب بدتر از توافق نکردن است.» 

نخست‌وزیر اسرائیل همچنین مدعی شد که اقدامات مخفیانه اسرائیل طی سال‌های گذشته برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران را یک دهه عقب انداخته است. 

نکته این است که درباره این اظهارات تازه نتانیاهو پیش از این نیز پاسخ داده شده و این که چرا مدل لیبی درباره ایران نه تنها مردود که از اساس قابل اجرا نیز بارها مورد تاکید قرار گرفته است. در این بین باید توجه داشت که منابع خبری نیز تاکید داشته اند که طرف های آمریکایی با سطح غنی سازی ایران دستکم تا سطح تصویب شده در برجام نیز موافقت داشته اند و هر چند این منابع به صورت رسمی خبری اعلام نکرده اند اما از رسانه های مختلف با منابع متفاوت این مساله تایید شده است.

پاسخ های پیاپی به سخنان نتانیاهو 

اما تنها ساعاتی پس از انتشار اظهارات نخست‌وزیر اسرائیل مبنی بر ضرورت «برچیدن زیرساخت‌های هسته‌ای ایران»، مقامات ایران به شدت به سخنان او  واکنش نشان دادند و عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، از «وقاحت» بنیامین نتانیاهو سخن گفت. 

 ترامپ به نوعی از دسترسی فوری به صلح میان اوکراین و روسیه ناامید شده و شاید اکنون برای او مذاکره با ایران بتواند دستاوردی در سیاست خارجی تلقی شود و احتمالا از همیشه برای رسیدن به توافق مشتاق تر بوده که این فرصتی برای مذاکره کنندگان ایرانی نیز تلقی می شود

سید عباس عراقچی روز دوشنبه در اکانت خود در شبکه ایکس و به زبان انگلیسی در نوشت: 

«خیال‌پردازی اسرائیل که تصور می کند می‌تواند به ایران دیکته کند چه کاری انجام دهد یا ندهد، چنان با واقعیت فاصله دارد که ارزش پاسخگویی ندارد.  با این حال، وقاحت نتانیاهو قابل توجه است که می‌خواهد به رئیس‌جمهور ترامپ دیکته کند که در دیپلماسی خود با ایران چه کاری می‌تواند یا نمی‌تواند انجام دهد!

متحدان نتانیاهو در تیم شکست‌خورده بایدن که در دستیابی به توافق با ایران ناکام ماندند- خیلی راحت مذاکرات غیرمستقیم ما با دولت ترامپ را به اشتباه به عنوان یک برجام دیگر جلوه می‌دهند.»

او در بخش دیگری از نوشته خود افزود:«اجازه دهید صریح باشم: ایران به اندازه کافی قدرتمند و به توانمندی های خود مطمئن است که هرگونه تلاش بازیگران خارجیِ بدخواه برای خرابکاری یا دیکته کردن در سیاست خارجی‌اش را خنثی کند. تنها امیدواریم همتایان آمریکایی ما نیز به همین اندازه استوار باشند. نه تنها هیچ گزینه نظامی، که قطعاً هیچ راه‌حل نظامی وجود ندارد. به هرگونه حمله بلافاصله پاسخ مشابه داده خواهد شد.»

وی در همچنین در واکنش به تهدیدهای نظامی نوشت: «بسیاری از ایرانیان دیگر مطمئن نیستند که برجام کافی باشد. آن ها به دنبال منافع ملموس هستند. هیچ چیز که متحدان نتانیاهو در تیم شکست‌خورده بایدن بگویند یا انجام دهند، این واقعیت را تغییر نخواهد داد. نه تنها هیچ گزینه نظامی، که قطعاً هیچ راه‌حل نظامی وجود ندارد. به هرگونه حمله بلافاصله پاسخ مشابه داده خواهد شد.»

پاسخ های دیپلماتیک عباس عراقچی اما در چند بخش حائز اهمیت است. او در اقدامی صحیح اول حساب آمریکا و اسرائیل را دستکم در مذاکرات از هم جدا می کند و از سوی دیگر به نوعی نتانیاهو را دخالت گر در مذاکره ای می خواند که حق ورود به آن را ندارد. 

وزیر خارجه ایران هم چنین با هوشمندی بسیار مشخص می کند که ملت ایران دیگر به برجام هم راضی نیست و منافع مشخص تری از توافق تازه می خواهد و هم چنین تهدیدها را با زبان مسلح پاسخ می دهد و به نوعی نه فقط به نتانیاهو که مذاکره کنندگان نیز خبر می دهد که ایران ترسی برای ورود به یک تنش نظامی تمام عیار و این خود گزینه ای برای امتیاز گیری این بار ایران روی میز مذاکره با آمریکایی ها است.

پاسخ های دیپلماتیک عباس عراقچی به نتانیاهو در چند بخش حائز اهمیت است. او در اقدامی صحیح اول حساب آمریکا و اسرائیل را دستکم در مذاکرات از هم جدا می کند و از سوی دیگر به نوعی نتانیاهو را دخالت گر در مذاکره ای می خواند که حق ورود به آن را ندارد

واکنش سخنگوی وزارت خارجه

واکنش سیدعباس عراقچی تنها واکنش به اظهارات ستیزه جویانه نتانیاهو نبود و اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران نیز روز دوشنبه درباره گفتگوهای غیرمستقیم جاری میان ایران و آمریکا و خط قرمز ایران گفته که : «ورود به جزئیات هر مذاکره‌ای باید در چارچوب کلیاتی باشد که طرفین آن را مورد توافق قرار داده‌اند. بنابراین در جزئیات تفاهم نخواهد شد مگر این که چارچوب کلی مدنظر ایران در آن لحاظ شود. خط قرمزهای اشاره شده بخشی از اصول مذاکراتی ایران بوده و مسائل پیرامون آن قطعا با جدیت دنبال خواهد شد.» وی هم چنین افزود: «غنی‌سازی در داخل و رفع موثر تحریم‌ها خط قرمزهای ایران در مذاکرات با آمریکا هستند.»

بقایی با اشاره به «تهدیدات» مقامات اسرائیلی علیه ایران  نیز گفت: «قطعاً این مقامات بهتر از هر کسی می‌دانند که هرگونه ماجراجویی هرگونه اقدام غلطی علیه جمهوری اسلامی ایران با پاسخ کوبنده مواجه خواهد شد.»

در این بین علی شمخانی دبیر پیشین شورای عالی امنیت ملی، نیز به تهدید های اخیر نتانیاهو علیه ایران، در شبکه اجتماعی ایکس واکنش نشان داد و با طرح یک پرسش نوشت:«نتانیاهو گفته: ما راکتورهای هسته ای ایران را نابود می‌کنیم و هیچ چیزی کمتر از نابودی کامل توان هسته ای ایران قابل قبول نیست.تبعات این اقدام برای اسرائیل خارج از تصور است اما سوال: آیا این تهدیدات ناشی از تصمیم مستقل اسرائیل است،یا هماهنگ با ترامپ و پیشبرد مذاکرات با ایران؟»

چیدن حواشی روی میز مذاکره 

اشاره شمخانی البته باید مورد توجه قرار بگیرد که آیا این واکنش او در راستای تشویق به ترک میز مذاکره است یا همان روندی را پی می گیرد که وزیر خارجه ایران با هوشمندی انجام داده است؛ جدا کردن حساب نتانیاهو از ترامپ و حتی در برابر هم قرار دادن دو رئیس دولت!

به نظر می رسد روش دیپلماتیک عراقچی در آستانه دور چهارم مذاکرات در برابر نتانیاهو را می‌توان روشی درست برای کنترل و مهار تندرویی ها و افراطی گرایی این نخست وزیر مخالف توافق و البته سود بردن از احساس گرایی ترامپ دانست؛ چرا که رئیس جمهور آمریکا از این که مورد خطاب برای تعیین تکلیف قرار بگیرد بیزار است و نتانیاهو درباره مذاکره ای که پیش از این گفته شده حقی درباره آن ندارد ، برای دولت آمریکا تعیین تکلیف کرده است. عراقچی نیز دقیقا به درستی از همین بخش سعی کرده به نتانیاهو و امیال ضد ایرانی او ضربه بزند.

این نیز در حالی رخ می دهد که ترامپ به نوعی از دسترسی فوری به صلح میان اوکراین و روسیه ناامید شده و شاید برای او اکنون مذاکره با ایران بتواند دست آوردی در سیاست خارجی تلقی شود و احتمالا از همیشه برای رسیدن به توافق مشتاق تر بوده و این فرصتی برای مذاکره کنندگان ایرانی نیز تلقی می شود. در همین حال باید توجه نیز داشت که سفرهای اخیر وزیر امورخارجه ایران به چین و روسیه و رایزنی با کشورهای منطقه مهم است. چنان چه شاید اکنون و پس از اظهارات روزهای اخیر ترامپ ، سم پاشی های نتانیاهو بسیاری منتظر دور چهارم مذاکرات هستند . مذاکراتی که سخنگوی وزارت امور خارجه روز گذشته درباره نهایی شدن زمان ان خبر داده که «طبق تفاهم مسقط و اعلام میزبان عمانی دور بعد(دور چهارم) برای شنبه برنامه ریزی شده و تصمیم گیری درباره زمان و مکان با هماهنگی سه طرف خواهد بود. تا به الان این دور روز شنبه ۱۳ اردیبهشت برگزار خواهد شد.»

در همین حال برخی گمانه زنی ها خبر از امکان انتقال مکان مذاکره ایران و آمریکا در دور چهارم به اروپا و شاید لندن دارد. حال اما تا روز شنبه تنها چند روز باقی مانده و باید منتظر ماند و دید در روز آینده و تا پیش از روز مذاکره این سیب چند چرخ برای رسیدن به میز مذاکره می زند.