یادداشت تازه ظریف، همزمان با مذاکرات ژنو؛ تأکیدی بر اظهارات اخیر رئیس‌جمهور درمورد آمریکاست؟
مدیریت تنشها با گفت‌وگوی مستقیم
میرا قربانی‌فر
حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی دولت چهاردهم حالا شاید سخت‌ترین روزهایش را سپری می‌کند. هفته‌های اخیر و همزمان با بالاگرفتن تنشها میان جناح‌های سیاسی در داخل کشور با محوریت سه عامل ظریف، فیلترینگ و مساله قانون حجاب و عفاف؛ در بیرون کشور نیز تحرکات تحریرالشام و مساله صلح لبنان از جمله مسائل مهم و پرتنش پیش روی دولت چهاردهم بوده‌اند.
اکنون اما ایران و تروئیکای اروپای از روز جمعه 29 نوامبر/ 9 آذر ماه و در شرایطی که کمتر از دو ماه تا بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید باقی مانده، بار دیگر گفتگوهای هسته‌ای را ازسرگرفتند. مذاکرات اما در شرایطی آغاز شد که از این نشست اطلاعات بسیار کمی منتشر و تنها در مرحله نخست گفته شد که قرار است مذاکرات در شهر ژنو سوئیس برگزار شود، اما طرفین حتی در خصوص محل دقیق برگزاری این ملاقات و همچنین مدت زمان آن جزئیاتی ارائه نکردند.
نکته جالب‌تر این بود که ابتدا این خبرگزاری کیودو ژاپن بود که از برگزاری این نشست خبر داد و پس از این اطلاع‌رسانی «اسماعیل بقایی» سخنگوی وزارت خارجه این خبر را تایید کرد.
همچنین در نهایت مشخص شد که مجید تخت روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه ایران، نماینده تهران در مذاکرات روز جمعه بوده و کاظم غریب آبادی، معاون حقوقی و بین‌الملل وزارت خارجه نیز در این نشست حضور داشته است.
طوفان فکری برای راهگشایی در مذاکره
جالب‌ترین نکته درباره این نشست شاید تعبیر وزیر خارجه ایران بود که این نشست‌‌ها را به «طوفان فکری» تعبیر کرد. سید عباس عراقچی در این زمینه گفت که: «دیدار مذاکره‌کنندگان ایرانی و اروپایی در ژنو در روز جمعه درحقیقت یک جلسه طوفان فکری است تا ببینیم آیا واقعاً راهی برای خروج از وضعیت فعلی وجود دارد یا خیر.»
البته به نظر می‌رسد این مذاکرات که وزیر خارجه ایران به «طوفان فکری» تعبیر کرده در ادامه گفتگوهایی بود که مهر ماه امسال به منظور ارزیابی شرایط و تبادل نظر در خصوص مجموعه‌ای از موضوعات فی‌مابین ایران و سه کشور اروپایی در حاشیه مجمع عمومی ملل متحد در نیویورک برگزار شد.
همچنین انریکه مورا؛ معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس در جمع‌بندی این دیدار نوشت که گفت‌وگوهای صریحی را در خصوص مساله هسته‌ای، دخالت ادعایی ایران در جنگ اوکراین، تنش‌های منطقه‌ای و حقوق بشری داشته است و بر راه‌حل دیپلماتیک برای حل مساله هسته‌ای ایران تأکید کرد.
آیا دامنه مذاکرات فراگیرتر می‌شود؟
حال اما برمبنای برخی گزارش‌‌ها و شنیده‌‌ها به نظر می‌رسد روند مذاکرات در اوج بحران‌های منطقه‌ای مسیر دیگری را در پیش خواهد گرفت؛ مسیری که شاید حتی به بزرگ‌تر شدن میز مذاکره نیز بینجامد.
کما اینکه در راستای گفتگوی ایران و آمریکا، روزنامه نیویورک تایمز نیز به تازگی مدعی شده که ایران خواهان گفتگو با دولت ترامپ در زمینه هسته‌ای و منطقه‌ای است و کاهش تنش با دولت ترامپ را در دستور کار دارد.
یادداشت اخیر معاون راهبردی رئیس‌جمهوری در نشریه فارن افرز تصریح می‌کند که اکنون زمان آن رسیده که غرب به جای افزایش فشار بر ایران، به دنبال راه‌حل‌های مثبت و سودآور باشد. به زبان ساده‌تر پیام ظریف به ترامپ این است که دست به اقدام عملی بزند چراکه تهران اکنون آماده گفتگوست؛ اما گفتگوهایی که منجر به منافع اقتصادی برای ایران شود
در واقع بر این اساس می‌توان ارزیابی کرد که ایران می‌تواند همزمان با گفتگوهای اروپایی بر سر مساله هسته‌ای و موضوعات دیگر، گفتگو با طرف آمریکایی را نیز در دستور کار جدی خود قرار دهد. البته که تجربه قبلی نشان داده مسیر رفع تحریم‌ها و کاهش تنش‌های منطقه‌ای از مسیر گفتگو با آمریکا می‌گذرد.
یادداشتی از معاونت راهبردی به جهان با پالس گفتگو و مذاکره
حال در این شرایط یادداشت تازه محمد جواد ظریف، وزیر پیشین وزارت خارجه ایران در دولت حسن روحانی و معاون راهبردی دولت مسعود پزشکیان در نشریه فارن افرز، نشان از گسترش ابعاد تازه این موضوع در دستور کار دولت چهاردهم دارد.
ظریف در یکی از مهم‌ترین بخش‌های یادداشت خود و بعد از اشاره به ترور اسماعیل هنیه در تهران و مساله حق ایران برای مقابله می‌نویسد: «پزشکیان به ثبات و توسعه اقتصادی در خاورمیانه علاقه‌مند است. او می‌خواهد با کشورهای عرب همسایه همکاری و روابط با هم‌پیمانان ایران را تقویت کند. اما او همچنین تمایل دارد تا به‌طور سازنده با غرب در تعامل باشد. دولت او برای مدیریت تنشها با ایالات متحده، که به تازگی رئیس‌جمهور جدیدی نیز انتخاب کرده، آماده است. پزشکیان آماده است مذاکراتی از جایگاه برابر درباره توافق هسته‌ای و شاید موارد بیشتری انجام دهد.»
ظریف در بخش دیگری از یادداشتش می‌نویسد: «این یک لحظه تاریخی برای ثبات است که جهان نباید آن را از دست بدهد.»
تاکید ظریف در پایان یادداشتش بر همکاری ایران با جهان نیز باید مورد توجه قرار گیرد: «تعاملات سازنده با ایران و تعهد به دیپلماسی چندجانبه می‌تواند به ایجاد چارچوبی برای امنیت و ثبات جهانی در خلیج فارس کمک کند. این می‌تواند به کاهش تنشها و فراهم آوردن رفاه و توسعه پایدار در طولانی‌مدت یاری رساند. این تغییر برای غلبه بر تضادهای ریشه‌دار حیاتی است. هرچند که امروز ایران اطمینان دارد که می‌تواند برای دفاع از خود بجنگد، اما خواهان صلح است و به ساختن آینده‌ای بهتر مصمم است. ایران می‌تواند یک شریک توانمند و آماده باشد، به شرط اینکه شراکت‌هایش بر مبنای احترام متقابل و پایبندی به برابری باشد. بیایید این فرصت را برای یک شروع جدید از دست ندهیم.»
به نظر می‌رسد این یادداشت را بتوان یک سیگنال جدی اما بسیار ظریف برای دولت آتی آمریکا و همچنین تروئیکای اروپایی دانست. سیگنال‌هایی که حکایت از امکان گسترده شدن مذاکرات و شاید حتی رو در روی هم نشستن نمایندگان تهران و واشنگتن را نیز بتواند شامل شود.
برمبنای برخی گزارش‌‌ها و شنیده‌‌ها به نظر می‌رسد روند مذاکرات ایران و آمریکا در اوج بحران‌های منطقه‌ای مسیر دیگری را در پیش خواهد گرفت؛ مسیری که شاید حتی به بزرگ‌تر شدن میز مذاکره نیز بینجامد. نیویورک تایمز نیز به تازگی مدعی شده که ایران خواهان کاهش تنش و گفتگو با دولت ترامپ در زمینه هسته‌ای و منطقه‌ای است
گفتگو و اقدام عملی به جای افزایش فشار
درحقیقت در این یادداشت معاون راهبردی رئیس‌جمهوری تصریح می‌کند که اکنون زمان آن رسیده که غرب به جای افزایش فشار بر ایران، به دنبال راه‌حل‌های مثبت و سودآور باشد، و اتفاقا توافق هسته‌ای را نمونه‌ای منحصربه‌فرد در این زمینه می‌داند و باز تاکید دارد که غرب باید به احیای توافق هسته‌ای بپردازد، اما برای این کار، باید اقدامات مشخص و عملی انجام دهد تا ایران اطمینان حاصل کند می‌تواند از این توافق بهره‌برداری اقتصادی کند و اگر ترامپ تصمیم به انجام چنین اقداماتی بگیرد، ایران آماده است تا مذاکرات را به نفع تهران و واشنگتن پیش ببرد.
به زبان ساده‌تر پیام ظریف به ترامپ این است که دست به اقدام عملی بزند چراکه تهران اکنون آماده گفتگوست؛ اما گفتگوهایی که منجر به منافع اقتصادی برای ایران شود.
البته که در شرایط فعلی و با وضعیت آشفته اقتصادی کشور پیام ظریف را نه تنها باید ارج نهاد که به صورت دستور کار در دیپلماسی کشور نیز به آن پرداخت؛ چرا که مساله منافع اقتصادی و منافع ملی ایران اکنون در مذاکره است و شاید مذاکرات ایران با تروئیکای اروپایی را بتوان اولین گام در این راستا دانست.
برگ‌های ایران در مذاکراتی که ممکن است پیش‌رو باشد
اما در همین حال روند این مذاکرات با منتقدان جدی نیز رو به رو است. حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده و عضو پیشین کمیسیون امنیت ملی یکی از همین منتقدان است که به صراحت روند مذاکره را کند و کم جان می‌داند. او اخیرا گفته است: « من معتقدم که مذاکرات اخیر یکی از انفعالی‌ترین مذاکرات تاریخ جمهوری اسلامی است. چون هدف این مذاکرات رفع دغدغه‌های اروپا است نه حتی پرداختن به دغدغه‌های ایران. یعنی به عبارتی بعد از سلسله فرصت‌هایی که در ایران سوزانده شد و بعضا فرصت‌های احیای برجام که یکبار در سال آخر دولت روحانی فدای چالش داخل شد و سال اول مرحوم رئیسی نیز فدای منافع کشور روسیه شد و ایران فرصت‌های مختلف را از دست داد. الان ما می‌بینیم که اروپایی‌‌ها قطعنامه‌ای را علیه ایران صادر کردند که این قطعنامه می‌تواند ۶ ماه دیگر به مکانیسم ماشه منتهی شود. بنابراین مذاکراتی از جنس انفعال شکل گرفت که هدف آن رفع دغدغه‌های اروپا است.» او البته تصریح کرده:«من معتقدم ترامپ مثل دموکرات‌‌ها نیست و سعی بر این دارد که آنچه می‌گذرد بین ایران و اروپا باشد و حتی اگر امکان توافقی صورت بگیرد حتما زمینه همکاری‌های اقتصادی بین ایران وآمریکا را نیز روی میز می‌گذارد.»
اما اشاره این کارشناس به مساله روسوفیل‌‌ها و بازی روسیه با کارت ایران نیز دارای اهمیت است. او ضمن اشاره به این که خیلی از شرکت‌های چینی و روسی که ایرانی‌‌ها ادعای همکاری با آنها را داشتند از همین حالا به استقبال فشار حداکثری ترامپ رفته‌اند نیز یادآور شده:« متاسفانه روسوفیل‌‌ها بلایی سر سیاست خارجی ایران آورده‌اند که اگر در گذشته فقط روسیه به مناسبات ایران و آمریکا حساس بود الان به مناسبات ایران و اروپا هم حساس است. روس‌‌ها از توافق احتمالی ایران و اروپا بر سر اوکراین نگران خواهند بود. ایران باید در این موضوع خود را به صورت یک توازن‌بخش نشان دهد نه به‌عنوان یک مهره در دست کسانی که این توازن را ترک می‌کنند.»
مساله اکنون این است که طرف‌های ایرانی و دستگاه دیپلماسی کشور با چند مساله جدی در روند مذاکرات رو به رو هستند که باید در ابتدا این مسائل را دستکم در داخل برای خود حل کنند. مواردی هم چون جنگ در غزه، صلح لبنان، مساله سوریه، رابطه عجیب و پیچیده ایران و روسیه که تاکنون تنها ضررهای آن برای ایران بوده؛ همگی از جمله همین موارد هستند. مسائلی که دولت پزشکیان باید برای رسیدن به منافع ملی کشور که قطعا منافع اقتصادی نیز در آن مستتر است و مصالح شهروندان هم به آنان توجه کند و هم برای این موارد به یک نگرش واحد و مشترک دست یابد.
اکنون دیگر زمان عمل فرارسیده اما نه فقط برای دولت آینده آمریکا، زمان عمل برای طرف‌های ایرانی نیز رسیده و بعد از فرصت‌سوزی دوران حسن روحانی بر سر اختلافات داخلی و کارشکنی تندروها و بی‌تفاوتی دولت مرحوم رئیسی؛ شمارش معکوس اکنون آغاز شده و فرصت چندانی برای نجات اقتصاد ایران نیز باقی نمانده است.
دیدگاه تان را بنویسید