اعراب پیمان ابراهیم را منقضی کردند؟
روزگار بد تل‌آویو در پسِ یک توافق
محبوبه ولی
با توافق تهران- ریاض، انتظار می‌رود که روابط تهران با متحدان منطقه‌ای سعودی مانند امارات و بحرین نیز رو به اصلاح و بهبود برود. در این صورت سرنوشت پیمان ابراهیم چه خواهد شد؟ بسیاری معتقدند که عربستان روابط خود را با تل‌آویو نیز موازی با روابطی که با تهران آغاز کرده، پیش خواهد برد. خبرها اما برای تل‌آویو نگران‌کننده است.
روزنامه معاریو دیروز به نقل از بلومبرگ نوشت که ریاض به یک هیأت اسرائیلی اجازه ورود به خاک کشورش را نداده است. این هیأت از سوی سازمان جهانی گردشگری سازمان ملل برای حضور در یک رویداد گردشگری دعوت شده بود، اما عربستان به اعضای آن ویزا نداد.
بنا به اعلام رسانه‌ها، دوشنبه گذشته سازمان ملل از وزارت گردشگری عربستان خواسته تا ویزاهای اعضای هیأت اسرائیلی را صادر کند، اما با وجود این مداخله باز هم ویزایی صادر نشده است.
بلومبرگ در این باره نوشت: «تصمیم منع صدور ویزا برای ورود به خاک عربستان درپی بازگشت روابط بین تهران و ریاض تحت نظارت چین گرفته شده و به رغم صحبت‌هایی از وجود مذاکراتی جهت نزدیکی دیپلماتیک با اسرائیل و تمایل به عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو، ظاهر امر چیز دیگری را نشان می‌دهد.»
دردسرسازی دو وزیر تندرو برای پیمان ابراهیم
همزمان با این خبر، شبکه 12 اسرائیل در گزارشی اعلام کرده که امارات نیز از تصمیم خود مبنی بر توقف خرید سیستم‌های نظامی از اسرائیل خبر داده است.
طبق این گزارش، محمد بن زاید، رئیس امارات در این باره به مسئولان اسرائیلی توضیح داده: «تا زمانی که مطمئن نشویم بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل بر دولتش کنترل و تسلط دارد قادر نخواهیم بود دست به امور مشترک بزنیم.»
آنچه بن زاید را درباره تسلط نتانیاهو بر کابینه‌اش مردد کرده، به دو وزیر تندروی کابینه او یعنی ایتامار بن گویر، وزیر امینت داخلی و بتسلئیل اسموتریچ، وزیر دارایی بازمی‌گردد که اولی مدتی پیش متهم شد به مسجدالاقصی یورش برده و دومی نیز اظهارات تندی مبنی بر حذف منطقه فلسطینی‌نشین حواره داشت. حمله اخیر به حواره نیز واکنش‌ها و حساسیت‌های زیادی را برانگیخته است.
رسانه‌های اسرائیلی نوشته‌اند که امارات خرید تسلیحات از اسرائیل را به دلیل رفتارها و اظهارات این دو عضو کابینه نتانیاهو متوقف کرده است.
روزنامه یدیعوت آحارونوت اما با بیان اینکه یک نگرانی واقعی در سطح روابط با کشورهای عربی وجود دارد، به نقل از مقامات سیاسی اسرائیل نوشته: «امارات تنها یک نمونه از این فروپاشی پس از گرمی روابط است. کشورهای دیگری هستند که از اسرائیل دوری یا لااقل روابط‌شان را تعلیق می‌کنند و ضرری که به این روابط وارد خواهد شد نیاز به سال‌ها تلاش دارد تا بهبود یابد.»
روزنامه نیویورک تایمز نیز در گزارشی با اشاره به توافق تهران - ریاض نوشت: «چین در زمانی عربستان سعودی و ایران را به یکدیگر نزدیک کرد که اسرائیل امیدوار بود آمریکا آن را به عربستان نزدیک کند.»
اکنون اما اینگونه که اعراب از اسرائیل روی می‌گردانند، به نظر می‌رسد، پیمان ابراهیم که دونالد ترامپ مبتکر آن بود، کارکرد خود را برای اسرائیل از دست داده و گویا اعراب پس از ناامیدی از ابتکارات آمریکایی، روی ابتکارات چینی سرمایه‌گذاری می‌کنند.
نکته مهم اما این است که کشورهای منطقه، توافق تهران- ریاض را رصد کرده و تنها پایداری و قابل اعتماد بودن این توافق است که می‌تواند دیگر کشورها را نیز به حل اختلافاتشان با تهران ترغیب کند
اسرائیل نسبت به این اقدام سکوت کرده است. وزارت خارجه دولت نتانیاهو دیروز به خبرگزاری تاس گفت که «فعلا درباره توافق تهران- ریاض نظر نمی‌دهیم.»
از سفر آستین تا خبر توافق
هرچه تل‌آویو در این باره ساکت است، در ایران اما تحولاتی که آغاز شده با شور و حرارت بسیار دنبال و تلاش می‌شود که دیگر کشورهای منطقه نیز در امتداد این توافق، به روابط عادی با ایران بازگردند. یک هفته پیش از اعلام بمب خبری آشتی دو رقیب منطقه‌ای زیر سایه وساطت چین، لوید آستین، وزیر دفاع دولت بایدن در خاورمیانه بود. آستین با محوریت موضوع «تهدید ایران» به اردن، مصر و اسرائیل سفر کرد.
فرانک مک‌کنزی، فرمانده پیشین نیروهای آمریکایی در منطقه خاورمیانه درباره سفر آستین گفته بود: «این سفر یک فرصت عالی است برای اینکه به افراد حاضر در میدان بگوییم که هنوز برای ما مهم هستند.»
یکی از این «افراد حاضر در میدان»، عبدالله بن حسین، پادشاه اردن بود که در دیدارش با آستین، ایران را متهم کرد که از نیروهای شبه‌نظامی منطقه حمایت می‌کند و این نیروها تحت حمایت ایران، در مرز اردن با سوریه مواد مخدر قاچاق می‌کنند. عبدالله بن حسین برای مبارزه با این نیروها از آستین کمک نظامی خواست.
ابتدای هفته اما پس از اعلام رسمی خبر توافق ایران و عربستان، اردن با صدور بیانیه‌ای از این توافق استقبال کرد و انتظار می‌رود که نتایج این توافق، مواضع این کشور نسبت به ایران را تعدیل کند؛ خصوصا که پیشتر نیز مذاکراتی میان ایران و اردن در جریان بوده است.
بحرین پشت سر سعودی
بحرین به عنوان یکی از کشورهایی که به پیمان ابراهیم پیوست و همواره نیز اظهارات خصمانه‌ای علیه ایران داشته، یکی از اصلی‌ترین متحدان عربستان است که معمولا پشت سر سعودی‌ها حرکت می‌کند. هفت سال پیش در پی حمله به سفارت عربستان در تهران و قطع روابط دیپلماتیک دو کشور، بحرین نیز روابطش را با ایران قطع کرد.
اکنون اما پس از توافق تهران- ریاض، انتظار می‌رود این کشور نیز وارد فاز آشتی با تهران شود. ابتدای هفته دو هیأت پارلمانی ایران و بحرین در حاشیه نشست اتحادیه بین‌المجالس جهانی در منامه با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کرده و مسئله ازسرگیری روابط دیپلماتیک را مطرح کرده‌اند.
اینگونه که اعراب از اسرائیل روی می‌گردانند، به نظر می‌رسد، پیمان ابراهیم که دونالد ترامپ مبتکر آن بود، کارکرد خود را برای اسرائیل از دست داده و گویا اعراب پس از ناامیدی از ابتکارات آمریکایی، روی ابتکارات چینی سرمایه‌گذاری می‌کنند
احمد بن سلمان المسلم، رئیس مجلس بحرین در این جلسه به مجتبی رضاخواه، رئیس شورای بین‌المجالس مجلس شورای اسلامی ایران گفته است: «بالا بردن سطح روابط دوجانبه و رفع جدی موانع موجود از برنامه‌های اصلی ما در پارلمان است.»
او خواستار بازگشایی خطوط هواپیمایی میان دو کشور (منامه به مشهد - شیراز و تهران) شده است.
بخت‌گشایی تهران - قاهره
یکی از گره‌های بزرگ سیاست خارجی کشور که توافق با ریاض می‌تواند آن را باز کند، گره رابطه با مصر است.
تابستان امسال فواد حسین، وزیر خارجه عراق خبر داد که نه تنها مذاکرات ایران و عربستان در عراق صورت می‌گیرد، بلکه گفت‌وگوهای جداگانه‌ای میان ایران با مصر و ایران با اردن نیز در بغداد در جریان است.
همینطور رسانه‌های عرب به نقل از منابع مصری نوشتند که تماس‌های بدون واسطه و میانجی بین تهران و قاهره برقرار شده و زمزمه‌های آغاز روابط دیپلماتیک نیز بلند شد. مدتی بعد اما این تلاش‌های دیپلماتیک، دستخوش زورآزمایی‌های منطقه‌ای شد. نشستی محرمانه میان مقامات عالی‌رتبه اسرائیل، آمریکا و شش کشور عرب در شرم‌الشیخ مصر برگزار شد و اتحاد منطقه‌ای علیه ایران، اجازه شکل‌گیری توافق میان تهران و قاهره را نداد.
حال اما با برگشتن ورق، زمینه برای شکستن قفل رابطه ایران و مصر نیز مساعدتر از قبل شده است. پس از توافق تهران- ریاض، وزارت خارجه مصر در بیانیه‌ای تاکید کرد که «توافق ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط را با اهتمام دنبال می‌کند.»
نکته مهم اما این است که کشورهای منطقه، توافق تهران- ریاض را رصد کرده و تنها پایداری و قابل اعتماد بودن این توافق است که می‌تواند دیگر کشورها را نیز به حل اختلافاتشان با تهران ترغیب کند.
برنامه بعدی چین
به طور کلی به نظر می‌رسد این توافق در حال گسترده‌تر کردن دامنه خود است. عربستان، نفوذ بالایی بر بسیاری از کشورهای مسلمان سنی‌مذهب دارد و توافق با آن، خود به خود گره روابط با آن کشورها را نیز باز خواهد کرد.
در همین راستا، جمهوری مالدیو به عنوان یکی از همان کشورهای مسلمان سنی‌مذهب، روز گذشته با استقبال از توافق ایران و عربستان سعودی، اعلام کرد: «با توجه به این تحولات مثبت و خوشایند، دولت مالدیو تصمیم به ازسرگیری روابط با جمهوری اسلامی ایران گرفته است.»
این بیانیه رسمی دولت مالدیو در رسانه‌های چین نیز بازتاب داشت. رفتار چین به شدت در جهت گسترش این توافق است. روزنامه وال‌استریت ژورنال روز یکشنبه خبر داد که پکن به دنبال نشست مشترک میان شورای همکاری خلیج فارس و ایران است.
به نوشته این روزنامه رئیس‌جمهور چین پیشنهاد داده که نشست سطح بالایی میان سران کشورهای حاشیه خلیج فارس و مقامات ایران طی سال 2023 در پکن برگزار شود.
حال اما باید منتظر ماند و دید که تمامی این تحولات مثبت، به نفع ایران رقم خواهند خورد و سیاست خارجی ایران را از بن‌بست نجات می‌دهند یا اینکه موانعی بروز کرده و شرایط ناپایدار سیاسی به گونه‌ای خواهد چرخید که اجازه به ثمر نشستن این تحولات را نخواهد داد.
دیدگاه تان را بنویسید