توافق سوم در راه است؟

محبوبه ولی

کمتر از یک ماه پیش شبکه ان‌بی‌سی آمریکا به نقل از چهار منبع نوشت که دولت بایدن در حال مذاکره غیرمستقیم با ایران برای تبادل زندانی است؛ این مذاکرات پیشرفت داشته اما مشخص نیست که توافق نهایی به دست آید.

ان‌بی‌سی در گزارش خود افزوده بود که قرار است ایران در ازای انتقال پول‌های بلوکه شده‌اش در کره جنوبی برای خرید مواد غذایی، دارو و سایر اقلام بشردوستانه، پروژه آزادی زندانی‌های آمریکایی را کلید بزند.

این شبکه همچنین تاکید کرده بود که دیپلمات‌های ایران و آمریکا ترتیبات احتمالی برای چگونگی انتقال پول‌های بلوکه شده ایران در کره جنوبی و وجود کشور ثالثی مثل قطر برای نظارت بر این روند را بررسی کرده‌اند.

محتوای گفت‌وگوی تلفنی دو روز وزرای خارجه ایران و قطر موید نقش دوحه در این میان است. روز جمعه پس از خبر ناگهانی توافق ایران و عربستان، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، نخست وزیر و وزیر خارجه قطر در تماسی تلفنی تحول جدید در روابط ایران و عربستان را به وزیر خارجه ایران تبریک گفت.

همزمان دو طرف درباره لغو تحریم‌ها و ضرورت توجه انسانی به تبادل زندانیان نیز به گفت‌وگو پرداختند و امیرعبداللهیان ابراز امیدواری کرد که دیگر طرف‌های این گفت‌وگو واقع‌بینانه رفتار کنند.

در حقیقت، ایران در پرونده تبادل زندانیان همواره اعلام آمادگی کرده و اکنون توپ را در زمین آمریکا می‌داند.

 پرونده تبادل زندانیان؛ از بسته شدن تا گشایش دوباره

تابستان پارسال، نورنیوز، رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی نوشت: «ایران بر سر تبادل چهار زندانی ایرانی در برابر چهار زندانی آمریکایی به علاوه پرداخت ۷ میلیارد دلار از مطالبات بلوکه شده ایران در سایر کشورها با آمریکا به توافق رسیده بود، اما آمریکا پس از توقف مذاکرات وین در پایان دور ششم، توافق شکل گرفته را بر هم زد.»

نورنیوز با این توضیح و از سوی منابع مطلع، اعلام کرد که ایران موضوع تبادل زندانی با آمریکا را از دستور کار خارج می‌کند و دیگر انگیزه‌ای برای تداوم این روند، ندارد.

اکنون اما با خبرهایی که در ماه‌ها و هفته‌های اخیر از تلاش‌ها برای استارت زدن تبادل زندانیان منتشر می‌شود، به نظر می‌رسد که نه تنها این مذاکرات با جدیت دنبال می‌شود، بلکه ایران قصد دارد هرچه زودتر این توافق را حاصل کند؛ قصدی که مصاحبه سیامک نمازی از داخل اوین با سی‌ان‌ان را می‌توان در قالب آن تعریف کرد.

المانیتور دیروز نوشت که «این مصاحبه می‌تواند نشان‌دهنده این باشد که مبادله زندانیان با ایالات متحده، معامله‌ای که احتمالاً شامل آزادی ۷ میلیارد دلار از دارایی‌های مسدود شده از کره جنوبی می‌شود، ممکن است نزدیک‌تر از همیشه باشد.»

گفت‌وگوی نمازی با سی‌ان‌ان با یک علامت سوال بزرگ انجام شد و آن اینکه چگونه یک زندانی توانسته از داخل اوین با یک رسانه خارجی مصاحبه کند؟

گفت‌وگوی نمازی با سی‌ان‌ان با یک علامت سوال بزرگ انجام شد و آن اینکه چگونه یک زندانی توانسته از داخل اوین با یک رسانه خارجی مصاحبه کند؟ حال المانیتور به نقل از یک مقام بلندپایه ایرانی نوشته که خود مقامات ایرانی به نمازی اجازه این مصاحبه را داده‌اند

حال المانیتور به نقل از یک مقام بلندپایه ایرانی که به گفته این رسانه حاضر به افشای نامش نبوده، نوشته که خود مقامات ایرانی به نمازی اجازه این مصاحبه را داده‌اند؛ البته نه به دلایل سیاسی، بلکه به عنوان مسئله‌ای بشردوستانه.

 تلاش‌های نافرجام یک زندانی دوتابعیتی

سیامک نمازی از سال 2015 به جرم ارتباط با دولت متخاصم (آمریکا) در ایران زندانی است. در کنار او مراد طاهباز و عماد شرقی نیز به ترتیب از 2018 و 2020 زندانی هستند.

 نمازی در مصاحبه خود با سی‌ان‌ان از جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا درخواست کرده که سیاسی‌بازی را کنار بگذارد و به این «کابوس» برای او و دو فرد دوتابعیتی دیگر پایان دهد.

او که هم از تبادل ژانویه 2016 در دولت اوباما کنار گذاشته شد و هم دو تبادل دیگر در دوره ترامپ؛ چندی پیش نیز نامه‌ای خطاب به بایدن نوشت و از او خواست که به وعده خود برای بازگرداندن آمریکایی‌هایی که در ایران بازداشت شده‌اند، عمل کند.

نمازی چند روزی را هم در اعتصاب غذا به سر برد؛ خبری از تبادل زندانیان نشد. اکنون اما ظاهرا ایران بعد از توافق با گروسی در تهران و توافق با ریاض زیر سایه پکن، سخت به دنبال این است که توافق سوم را بر سر تبادل زندانیان رقم بزند که به نوبه خود می‌تواند مقدمه‌ای برای احیای برجام نیز باشد.

چه بسا اجازه دادن به سیامک نمازی برای مصاحبه با سی‌ان‌ان از داخل اوین نیز در راستای تحت فشار قرار دادن دولت بایدن بوده تا به سرسختی در این خصوص پایان دهد.

 پالس‌ مثبت از بلژیک

از تبادل زندانی میان ایران و بلژیک نیز مانع‌زدایی شده است. آذرماه امسال دادگاه قانون اساسی بلژیک معاهده تبادل زندانی که باعث جنجال‌های فراوان شده بود را معلق کرد تا در خصوص آن نظر دهد.

خبر ناگهانی توافق با ریاض، این گمانه را ایجاد کرده که چه بسا توافق بر سر تبادل زندانیان نیز در پشت پرده در آستانه نهایی شدن است و به زودی به عنوان توافق سوم پس از توافق با گروسی و ریاض، از آن رونمایی می‌شود

این دادگاه اخیرا اما با اعلام رأی خود، راه را برای این تبادل باز کرد تا به واسطه آن اسدالله اسدی، دیپلمات ایرانی در وین که به 20 سال زندان محکوم شده با اولیویه وندکاستیل، شهروند بلژیکی که به جرم جاسوسی به 40 سال حبس محکوم شده و در ایران زندانی است، مبادله شود.

گفت‌وگوی تلفنی سه روز پیش امیرعبداللهیان و حجة لحبیب، وزیر امور خارجه بلژیک نیز حاکی از این است که مناسبات دیپلماتیک میان دو طرف در جریان است که ممکن است بتواند تبادل زندانیان را نیز به سرانجام برساند.

 توافق در گرو تصمیم بایدن

قاسم محبعلی، دیپلمات پیشین و مدیرکل سابق خاورمیانه وزارت خارجه در همین ارتباط و درباره احتمال ایجاد صحنه مذاکراتی جدید میان ایران و غرب پس از توافق تهران و ریاض به انتخاب گفته است: «این بستگی به تصمیمات مسئولین عالی‌رتبه طرفین دارد که به این تصمیم سیاسی رسیده‌اند یا خیر؛ همانطور که در مورد عربستان اتفاق افتاد و باعث شد که تصمیم به احیای روابط گرفته شود در مورد موضوعات دیگر نیز به تصمیم سیاسی نیاز دارند.»

او در خصوص تبادل زندانیان نیز اظهار کرده که «به هر حال بحث تبادل زندانی‌ها موضوعی است که همیشه می‌تواند بخشی از این بازی باشد و زمینه‌های مساعدتری را برای گفتگو میان ایران و غرب ایجاد کند.»

به طور کلی با افت و خیزهایی که مذاکرات عیان و پنهان بر سر تبادل زندانیان داشته، توافق بر سر این موضوع دور از دسترس به‌نظرمی‌رسید. اکنون اما خبر ناگهانی توافق با ریاض، آن هم توافقی که بی سر و صدا به سرانجام رسیده و سپس در قالب بمبی خبری فضای سیاسی و بازارها را تحت‌الشعاع خود قرار داده، این گمانه را ایجاد کرده که چه‌بسا توافق بر سر تبادل زندانیان نیز در پشت پرده در آستانه نهایی شدن است و به زودی به عنوان توافق سوم پس از توافق با گروسی و ریاض، از آن رونمایی شود.

در عین حال اما ممکن است توافقات اخیر ایجاد خوش‌بینی کرده باشد و علی‌رغم اعلام آمادگی ایران، دولتمردان آمریکایی هنوز عزم سیاسی لازم برای شکل دادن به این توافق را نداشته باشند؛ باید منتظر ماند و دید اکنون که ایران روی دور توافق است، تبادل زندانیان و به دنبال آن احیای برجام نیز بخشی از دومینوی توافق هستند یا اخبار خوش فعلا منحصر به بازگشایی سفارت عربستان باقی خواهند ماند.