سیکل معیوب «مذاکره و بازگشت» یک دور دیگر هم چرخید؛
گیرافتادگی برجام بین کوبورگ و ریتزکارلتون!
محبوبه ولی
استفانی لیختن اشتاین، خبرنگار اتریشی پولتیکو عکسی از هتل ریتز-کارلتون، محل اقامت دیپلمات‌های آمریکایی در وین، منتشر کرد و نوشت بین هتل کوبورگ (محل برگزاری مذاکرات وین) و ریتز-کارلتون تنها به اندازه ۵ دقیقه پیاده‌روی، فاصله است و تماشای دیپلمات‌های اتحادیه اروپا که با عجله بین این دو مکان حرکت می‌کنند، «سرگرم‌کننده» است.
اشاره لیختن اشتاین به همان طنز مذاکره غیرمستقیم با آمریکاست که اروپایی‌ها را واسطه رساندن پیام‌های ایران به آمریکا کرده، در حالی که طرف اصلی مذاکره خود آمریکاست! اما آنچه برای لیختن اشتاین و ناظران دیگری چون او چنین جالب و سرگرم‌کننده است، برای جماعت ایرانی سخت نفسگیر و پرالتهاب است؛ آنچنانکه چند روز پیش به محض آغاز دور تازه گفت‌وگوهای برجامی، رسانه‌ها در ایران تیتر زدند: «یک ایران چشم‌انتظار نتیجه مذاکرات وین!»
مذاکرات اخیر اما پایان این چشم‌انتظاری نبود. دیپلمات‌ها دیروز اعلام کردند که مذاکره به پایان رسیده و مذاکره‌کنندگان به زودی وین را ترک خواهند کرد. نتیجه نیز این بود که طرفین مانند گذشته درباره شکلی از توافق مذاکره کردند و باز هم مانند دفعات قبل، مذاکره‌کنندگان برای مشورت به پایتخت‌های خود بازمی‌گردند.
و این یعنی سیکل معیوب «مذاکره، بازگشت به پایتخت‌ها برای مشورت، وقفه و دوباره مذاکره» کماکان ادامه دارد و این دور از مذاکرات نیز پایانی بر بلاتکلیفی برجام و تحریم‌های ایران نبود.
درباره اینکه در وین چه گذشت اما باید گفت که خبرها بسیار ضد و نقیض بود. به قول ظریفی تنها خبر قطعی که از وین رسید، حضور هیأت مذاکره‌کننده ایرانی در مراسم عزاداری روز عاشورا بود! باقی اخبار چنان مبهم و متناقض است که نمی‌توان بر اساس آنها تصویر روشنی از نتیجه مذاکراتی که صورت گرفته، داد.
پنج ثانیه روسی تا خط پایان!
رسانه‌ها و دیپلمات‌ها مانند تمام دفعات پیشین، خوش‌بینانه از نزدیکی پایان مذاکرات و حصول نتیجه سخن می‌گویند. انریکه مورا، مذاکره‌کننده ارشد اتحادیه اروپا به رسانه‌های ایرانی گفته «کاملا خوش‌بین» است و انتظار دارد که به زودی مذاکرات را «تعطیل» کند؛ بدین معنا که به زودی به نتیجه برسند و بساط مذاکره را جمع کنند.
میخائیل اولیانوف، نماینده روس‌ها هم به خبرنگاران گفته است: «پنج ثانیه با خط پایان فاصله داریم!» پیش‌بینی نتیجه این دور از مذاکرات وین بر اساس این اظهارات اما خام‌اندیشی است؛ چراکه سیاستمداران عمدتا بسته به اهداف سیاسی خود به رسانه‌ها خوراک می‌دهند، واقعیت اما چیز دیگری است.
در بهترین حالت ممکن است در این دور از مذاکرات دو طرف موفق به تهیه یک متن مشترک برای توافق شوند؛ موضوعی که لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال به آن اشاره کرده است. او اما اضافه کرده: «تفاوت قائل شدن بین نهایی شدن متن و به نتیجه رسیدن توافق بسیار مهم است.» این جمله تاکید بر این نکته دارد که نهایی شدن متن لزوما به معنی رسیدن به توافق نیست و کماکان تا دسترسی به توافق، راه در پیش است.
گره پادمان و چند گره دیگر
نکته مهم اما این است که یک مقام وزارت خارجه این مقدار از پیشرفت در این دور از مذاکرات وین را هم کماکان دور از دسترس عنوان کرده و در واکنش به ادعای نورمن، گفته است: «با توجه به ادامه بحث‌ها درباره چند موضوع مهم باقی‌مانده، هنوز در مرحله‌ای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم.»
حالا اما سخن از این است که مذاکره‌کنندگان جدید اقتدار دارند و توافق جدید به مراتب بهتر از برجام و توافق ظریف است؛ این در واقع سیاستی است برای به آغوش کشیدن آنچه که پیش از این تقبیح می‌شد!
این مقام وزارت خارجه که ایرنا از وی نقل قول کرده اما نام او را ذکر نکرده، اضافه کرده است: «همچنان معتقدیم در صورتی که تصمیمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، می‌توان به سرعت مذاکرات را جمع‌بندی کرد، اما هنوز در این مرحله قرار نداریم.»
«موضوعات مهم باقی‌مانده» که این مقام وزارت خارجه به آن اشاره کرده اما چه موضوعاتی هستند؟ پیش از این بحث خروج سپاه از تحریم‌های آمریکا بسیار مطرح می‌شد. برخی منابع می‌گویند که ایران از این خواسته عقب‌نشینی کرده است. نورنیوز، رسانه شورای عالی امنیت ملی اما چنین ادعایی را رد کرد و نوشت: «در دور جدید مذاکرات وین، هیچ یک از موضوعات باقی‌مانده قبلی از دستور کار هیأت ایرانی خارج نشده است.»
با این حال آنچه این روزها از گره اصلی مذاکرات وین به گوش می‌رسد، نه تحریم سپاه و نه حتی بحث مطالبه تضمین از آمریکاست، بلکه اختلاف بر سر مسائل پادمانی است. منابع خبری اعلام می‌کنند که ایران بر بسته شدن پرونده تحقیقاتی آژانس درباره سه مکان آلوده به اورانیوم ایران، اصرار دارد.
غربی‌ها اما این خواسته را نمی‌پذیرند با این استدلال که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی یک نهاد غیرسیاسی و مستقل است، از این رو نمی‌توان با یک توافق سیاسی، فعالیت‌ها و اقدامات نظارتی آن را محدود کرد.
مقامات غربی گفته‌اند که ایران باید با آژانس همکاری کند و در متن توافقی که روی آن کار می‌شود هم هیچ اشاره‌ای به درخواست‌های ایران برای بستن تحقیقات آژانس وجود نخواهد داشت.
سیاستی برای به آغوش کشیدن آنچه تقبیح می‌شد!
این حجم از گره و عدم توفیق در مذاکرات وین اما این سوال را ایجاد کرده که واقعا تصمیم دولت رئیسی و در سطح بالاتر، حاکمیت درباره برجام چیست؟ آیا این پروسه طولانی نتیجه سنگ‌اندازی برای مرگ برجام است یا روشی برای حصول توافق با امتیازگیری بیشتر؟
برخی با اشاره به منفعت کاسبان تحریم و حضور آنها در ارکان مختلف دولت و نهادهای قدرت، گزینه اول را محتمل می‌دانند. علی مطهری هفته گذشته طی گفت‌وگویی اظهار کرده بود: «اگر تصمیم بر این است که اصلا برجام منهدم شود باید به مردم توضیح دهند تا دیگران و کارشناسان هم بتوانند نظر بدهند.»
برخی دیگر اما معتقدند که امکان ادامه اداره کشور با تحریم‌ها دیگر وجود ندارد و ایران ناگزیر از احیای برجام است؛ این ناگزیری در نهایت احیای برجام را هم در پی خواهد داشت. زمزمه‌هایی که این روزها به گوش می‌رسد، به فرض دوم اعتبار بیشتری می‌دهد؛ زمزمه‌هایی با کلیدواژه‌های «برجام بهتر»!
یک سال و نیم پیش وقتی مذاکره‌کنندگان دولت روحانی با روی کار آمدن دولت بایدن، مشغول رفت و آمد به وین برای احیای برجام شدند، وابستگان جریان رقیب بسیار به آنها تاختند. آنها نوشتند: «مذاکرات وین بازی در طراحی آمریکا بوده و هست و حتما نتیجه‌اش هم همان چیزی است که آمریکایی‌ها می‌خواهند. چیزی ضعیفتر از برجام ضعیف.» حالا اما سخن از این است که مذاکره‌کنندگان جدید اقتدار دارند و متن جدید به مراتب بهتر از برجام و متن‌های قبلی است؛ این در واقع سیاستی است برای به آغوش کشیدن آنچه که پیش از این تقبیح می‌شد!
عباس عبدی با طعنه به همین خودستایی‌ها، در صفحه توئیتری خود نوشت: «می‌گویند متنی که روی میز است از هر نظر بهتر از برجام و متن‌های گذشته است. بسیار عالی تبریک می‌گوییم. زودتر امضا کنید.» او ادامه داده: «ما که از مفاد آن اطلاعی نداریم ولی سر فرصت و پس از امضا متن را می‌بینیم تطبیق می‌دهیم. امیدواریم که چنان باشد که گفتید حتما خوشحال می‌شویم.»
بدین ترتیب باید گفت که سیکل معیوب «مذاکره، بازگشت به پایتخت‌ها برای مشورت، وقفه و دوباره مذاکره» کماکان ادامه دارد و این دور از مذاکرات نیز پایانی بر بلاتکلیفی برجام و تحریم‌های ایران نخواهد بود
«بگویید توافق جدید بهتر از توافق ظریف است!»
همزمان پیام اقتصاد، دیروز از صدور دستورالعمل جدید برای رسانه‌های رسمی در ایران خبر داده که بر اساس آن «رسانه‌های مذکور ملزم شده‌اند در گزارش‌ها و خبرهای خود حتما قید کنند که توافق جدید بهتر از توافق تیم ظریف است!» پیام اقتصاد اضافه کرده: «به نظر می‌رسد ترفند فعلی بدین خاطر است که از یکسو دولت رئیسی زیر ضرب تندروهای طرفدار خود نرود و از سوی دیگر به جامعه القا شود این دولت دنباله‌رو دولت روحانی نبوده و توانسته به متن بهتری دست یابد.»
روزنامه جمهوری اسلامی هفته گذشته با کنایه به همین سیاست دولت و با اشاره به مصایبی که در پی تحریم‌ها گریبان کشور را گرفته، نوشت: «اکنون مردم کشورمان با سؤال‌ها و کنجکاوی‌هایی که در زمینه مذاکرات برجامی دارند، می‌خواهند به هیأت مذاکره‌کننده برجامی و دولت سیزدهم بگویند ما به همان دستاورد اردیبهشت 1400 قانع هستیم و این نکته که رسیدن به توافق به نام چه کسی و کدام دولت سند بخورد اصلاً مهم نیست. شما پای همان توافق که می‌دانیم موفق به افزایش دستاوردهایش نمی‌شوید را امضا کنید و سندش را به نام خودتان بزنید ولی برای رفع تحریم‌ها و حل مشکلات مردم بیش از این درنگ نکنید.»
با این حساب به نظر می‌رسد دولت رئیسی و جریان قدرتمند حامی آن، قصد پایان دادن به رفت و آمدهای «سرگرم‌کننده» دیپلمات‌های اروپایی میان هتل ریتز-کارلتون و هتل کوبورگ را دارند اما کیفیت و چگونگی آن در آزمون زمان خود را نشان خواهد داد!
دیدگاه تان را بنویسید