عربستان و دوستانش چگونه از ایده «برجام پلاس» کوتاه آمدند؟
شش به علاوه دو در شرم‌الشیخ
محبوبه ولی
رویترز دیروز با استناد به اظهارات «دو منبع مطلع» خبر داد که رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و سرپرست تیم مذاکره‌کننده آمریکا، راهی قطر شده تا با وزیر خارجه این کشور عرب دیدار کند.
این منبع به نقل از یک مقام ایرانی هم نوشت که علی باقری کنی، معاون وزیر خارجه ایران و سرپرست تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران نیز امروز و فردا یعنی هفتم و هشتم تیرماه برای مذاکرات برجامی در دوحه، پایتخت قطر خواهد بود.
بدین ترتیب پرونده تعیین مکان جدید مذاکرات برجامی در خلیج فارس بسته شد و از میان دو گزینه مسقط و دوحه، این شانس به دوحه داده شد تا وجهه سیاسی خود در منطقه را به رخ بکشد و میزبان یکی از مهمترین مذاکرات جاری در جهان باشد.
استراتژی عربستان شامل ارسال پالس‌های مثبت برای بهبود روابط با ایران و در بُعدی وسیع‌تر تحکیم روابط با سایر کشورهای منطقه و به طور اخص اسرائیل است تا سد دفاعی محکمی در قبال ایران بسازد و اینگونه بر نگرانی‌های خود از جمهوری اسلامی ایران غلبه کنند
مذاکرات هسته‌ای؛ این بار بیخ گوش شیوخ عرب
همزمان با خبر آغاز دور جدید مذاکرات در دوحه، وال استریت ژورنال از مذاکرات دیگری خبر داده است. این روزنامه آمریکایی نوشته است که آمریکا سه ماه پیش نشستی محرمانه با حضور اسرائیل و چندین کشور منطقه از جمله عربستان، قطر، اردن، مصر، امارات متحده عربی و بحرین با موضوع چگونگی مقابله با ایران برگزار کرده است.
آنطور که این رسانه گفته، نشست مذکور مربوط به ماه مارس است و در شرم‌الشیخ مصر برگزار شده است. وال استریت ژورنال با اشاره به حضور «فرانک مکنزی»، فرمانده وقت سنتکام و فرماندهان نظامی دیگر کشورهای حاضر در این نشست، می‌افزاید: «این نخستین نشست در چنین سطح بالایی بود که در آن اعضای رهبری نظامی اسرائیل و کشورهای عربی شرکت کردند.»
اغلب این کشورهای عرب، به ویژه عربستان و بحرین دو سال پیش با جدیت و پیگیرانه ایده «برجام پلاس» را مطرح می‌کردند؛ ایده‌ای که به دنبال اضافه شدن کشورهای عرب منطقه به میز مذاکره برجام بود و همینطور تاکید داشت که موضوع موشکی و نظامی ایران نیز باید به توافق هسته‌ای افزوده شود.
دست صلح و همزمان ساخت یک سد دفاعی
تا مدت‌ها این مواضع خصمانه آنها نسبت به برجام حتی از تریبون‌های بین‌المللی نیز شنیده می‌شد. رفته رفته اما از حجم و شدت آن کاسته شد. مدتی بعد دیدارهای محرمانه میان فرستاده‌های ایران و عربستان برای ازسرگیری روابط رسانه‌ای شد و دو روز پیش مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق به ایران آمد در حالی که یک روز قبل‌ترش میهمان بن سلمان در جده بود و گفته میشود در سفرش به تهران حامل پیام سعودی بوده است.
موضوع دیگری که در کوتاه آمدن کشورهای عرب، به ویژه عربستان و بحرین از ایده «برجام پلاس» بی‌تاثیر نیست، منتقل شدن محل مذاکرات از وین به دوحه است. رضا نصری در این خصوص می‌گوید: «اولین کارکرد نمادین برگزاری مذاکرات در فُرمت جدید، اطمینان‌بخشی به کشورهای عربی منطقه است»
در نهایت امیر عبداللهیان، وزیر خارجه ایران در دیدار با الکاظمی از تلاش او برای شکل‌گیری گفت‌وگو میان ایران و عربستان قدردانی کرد و به او گفت که «جمهوری اسلامی از بازگشایی سفارتخانه‌ها در پایتخت دو کشور حمایت می‌کند.»
مجموع این اخبار و تحولات همچون قطعات پازل این معنا را می‌رساند که گویا عربستان و دوستان منطقه‌ای آن از آن مواضع سرسختانه و خصمانه با کلیدواژه «برجام پلاس» کوتاه آمده و سیاست دیگری در پیش گرفته‌اند؛ سیاست نشان دادن دست صلح و همزمان ساختن یک دیوار دفاعی محکم در قبال ایران.
نگرانی از ایران کماکان در میان کشورهای عرب منطقه وجود دارد اما آنها به این نتیجه رسیده‌اند که شیوه جدید، امکان بهتری برای غلبه بر این نگرانی‌هاست؛ به ویژه هر بار که آمریکا خیز تازه‌ای برای به فرجام رساندن برجام برمی‌دارد، بیم آنها تشدید میشود و امید را به استراتژی‌های خود می‌بندند.
این استراتژی شامل ارسال پالس‌های مثبت برای بهبود روابط با ایران و در بُعدی وسیع‌تر تحکیم روابط با سایر کشورهای منطقه و به طور اخص اسرائیل میشود که از زمان ترامپ آغاز شده و مدام در حال تقویت است.
ترافیک دیپلماتیک اسرائیل در منطقه این روزها بیش از هر زمان دیگری است و اتفاقا نشستی که وال استریت ژورنال خبر آن را داده نیز در راستای همین ترافیک دیپلماتیک کشورهای عرب با اسرائیل و دیگر کشورهای منطقه است تا در سایه به‌هم‌پیوستگی هر چه بیشتر، سد دفاعی محکمی در قبال ایران بسازند و اینگونه بر نگرانی‌های خود از جمهوری اسلامی ایران غلبه کنند.
حتی سفر اخیر بن سلمان به آنکار را نیز می‌توان در همین چارچوب آورد. در حالی که روابط دو کشور عربستان و ترکیه به واسطه قتل جمال خاشقچی، چندین سال تیره و تار را پشت سر گذاشته بود، استقبال اردوغان از بن سلمان در این سفر اخیر چنان گرم بود که صدای نمایندگان این کشور را هم درآورد.
رئیس حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه در واکنش به آن گفت: «اردوغان دست خود را مثل گداها جلوی بن سلمان دراز کرد و گفت اگر به من پول بدهید، پرونده جنایت خاشقچی را می‌بندم.» با این حال سیاست بن‌سلمان تقویت هرچه بیشتر روابط با کشورهای منطقه است.
جنگ روسیه و اوکراین و نیاز به نفت ایران
عامل دیگری که آنها را از مواضع تند پیشین خود و اصرار بر «برجام پلاس» دور کرده است، آگاهی آنها از تشدید تمایل غرب برای احیای برجام در پی جنگ روسیه و اوکراین است. خبرگزاری فرانسه دیروز به نقل از یک مقام دفتر ریاست جمهوری فرانسه نوشت که «پاریس خواهان بازگشت نفت ایران و ونزوئلا به بازارهای جهانی است و همچنین ایجاد سازوکاری که قیمت نفت به تولید نفت روسیه محدود نباشد.»
در حقیقت شرایط پیش آمده در حوزه نفت، انرژی و امنیت غذایی پس از جنگ روسیه و اوکراین، ضرورت توافق با ایران را برای غرب تشدید کرده است. همسایگان منطقه‌ای ایران نیز نسبت به این موضوع واقفند؛ بنابراین می‌دانند که سنگ‌اندازی بر سر راه برجام چندان راه موفقی برای مقابله با ایران نخواهد بود و ناگزیر هستند که مواضع دیگری در پیش بگیرند.
مذاکره در دوحه؛ اطمینان‌بخشی به کشورهای عرب منطقه
نکته دیگر، منتقل شدن محل مذاکرات از وین به دوحه در خلیج فارس است. رضا نصری، حقوقدان و تحلیلگر مسائل بین‌الملل در این خصوص به «انتخاب» گفته است: «اولین کارکرد نمادین برگزاری مذاکرات در فُرمت جدید اطمینان‌بخشی به کشورهای عربی منطقه است.»
او اضافه کرده: «در واقع ابتکار جدید، این پیام را به کشورهای همسایه مخابره می‌کند که بُرد راهبردی ایران قرار نیست به باخت آنها منتهی شود و ایران بیش از اینکه دنبال هژمونی بر منطقه باشد، خواستار یک «منطقه قوی» است. دومین کارکرد این است که فُرمت جدید به مثابه یک «حلقه پیوند» میان مذاکرات منطقه‌ای بین ایران و کشورهای همسایه و مذاکرات هسته‌ای عمل می‌کند؛ ضمن اینکه به ایران و آمریکا نیز اجازه می‌دهد در چارچوب جدیدی بدون واسطه - یا با واسطه کم‌تری - با یکدیگر به رایزنی بپردازند.»
آنها اکنون این امکان را دارند که از فاصله نزدیک‌تری روند مذاکرات را دنبال کرده و حتی در آن هرچند به طور غیرمستقیم ایفای نقش کنند.
دیدگاه تان را بنویسید