نگاهی به سیاست خارجی دولت رئیسی در ارتباط با کشورهای همسایه
متواز ن یا نامتوازن؟
نفیسه زارع کهن
«سیاست خارجی متوازن» و «اولویت‌بخشی به رابطه با همسایگان» شعاری بود که در آغاز دولت سیزدهم موردتوجه و تأکید قرار گرفت و بند محوری برنامه‌های ابراهیم رئیسی در حوزه سیاست خارجی بود. اما اکنون به نظر می‌رسد که با گذشت شش ماه از آغاز به کار دولت جدید، نه جهشی در حوزه رابطه با همسایگان و به منصه ظهور رسیدن این شعار رخ داده و نه به‌طور کل تغییر چشم‌گیری در حوزه سیاست خارجی اتفاق افتاده است. مذاکرات وین با اخبار ضد و نقیض هم چنان ادامه دارد و کار به جایی رسیده است که تحلیلگران این حوزه چشم‌انداز روشنی از ادامه ماجرا ندارند.و در شرایطی که دولت سیزدهم تمامی فریادهایش در حوزه سیاست خارجی را بر سر ظریف و حسن روحانی کشید به نظر می‌رسد کمیتش در این حوزه لنگ است و چیز چندانی در چنته نداشته است.
بر همین اساس برخی تحلیلگران حوزه سیاست خارجی معتقدند ریشه مشکلات سیاست خارجی ایران در جایی دیگر نهفته است. دیاکو حسینی در همین راستا به ایلنا گفته است: «علیرغم اینکه اراده گسترش رابطه با همسایگان نه‌تنها در دولت سیزدهم، بلکه در دولت پیشین هم وجود داشت اما نه در آن دولت و نه دولت کنونی عملاً امکان به حداکثر رساندن روابط با همسایگان در اقتصاد و در روابط سیاسی و امنیتی امکان‌پذیر نیست و علت این امکان‌ناپذیری نیز وجود تحریم‌ها که عملاً محدودیت زیادی وضع کرده و همین طور تنش بین ایران و برخی کشورهای غربی مانند آمریکاست و اینها مؤلفه‌هایی است که اکثر کشورها را در ارتباط با ایران محتاط کرده است.»
به اذعان اغلب کارشناسان روابط بین‌الملل، بهبود رابطه با همسایگان درگرو بهبود رابطه با غرب است. دیاکو حسینی نیز در همین راستا، معتقد است: در مقطع کنونی که امید است در آستانه توافق هسته‌ای باشیم باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که از هم‌افزایی فشارهای غرب علیه سیاست منطقه‌ای ایران جلوگیری شود
زمانی که دولت سیزدهم آغاز به کار کرد، نگاه منفی به نوع عملکرد دولت گذشته و محمدجواد ظریف مطرح می‌شد و برخی ادعا می‌کردند که دولت آقای روحانی و وزارت امور خارجه در آن مقطع، به کشورهای منطقه بی‌توجه بوده و تمام تخم‌مرغ‌ها را در سبد غرب گذاشته‌اند؛ درنتیجه برای مقابله با این طرز تفکر، ناشی از همان برداشت که البته نارسایی‌های فراوانی هم داشت و الزاماً گویای واقعیت نبود، دولت جدید شعار تعامل با همسایگانش را برجسته کرد (گرچه این شعار در دولت پیشین هم وجود داشت).
با این وجود اگرچه مسائلی مثل سفر به عراق، بهبود رابطه با عربستان و سفر به روسیه، سفر به امارات و ...به عنوان دستاوردها مطرح می‌شود اما، به نظر می‌رسد همان‌طور که تجربه شش ماه گذشته نشان داده، هیچ‌کدام راهگشا نبوده و به غیر از دیدارهایی که به‌طور روتین و عادی میان سران کشورها برگزار می‌شود و در دولت قبل هم جریان داشته، تحول منحصربه‌فردی رخ نداده و مشکلات ما با همسایگانمان دقیقاً همان مشکلاتی هستند که با کشورهای غیر همسایه در مناسبات تجاری و سیاسی داریم. چه به گفته حسینی: «محدودیت‌های تحریم‌ها و همین طور فشارهایی که غالباً کشورهای غربی و به‌طور خاص آمریکا وارد می‌کنند، بر کیفیت مناسبات کشورهای دیگر با ایران و همین طور جایگاهی که ایران در منظومه سیاست خارجی این کشورها پیدا می‌کند، تأثیر دارد.»
تعلیق در مذاکرات عربستان
یکی از پرونده‌های مهم منطقه‌ای ایران پرونده کاهش تنش با عربستان سعودی است که یکی از ابعاد آن حرکت به سمت کاهش تنش با شورای همکاری خلیج‌فارس است. در این ماجرا عراق پیش‌قدم شد و گام‌هایی را نیز در این زمینه برداشت اما اکنون چند ماهی است این رفع اختلافات دچار تعلیق شده و این‌چنین برداشت می‌شود که ریاض نیز چشم به وین دوخته تا بر اساس آنچه در خصوص آینده برجام تعیین می‌شود، برای ادامه پروسه کاهش تنش با ایران تصمیم‌گیری کند.
با این وجود اما دیاکو حسینی، کارشناس مسائل امور خارجه می‌گوید: «درست است که کشورهای منطقه ما به ویژه عربستان حتماً نگاهی به وین دارند تا نتیجه مذاکرات را ببینند اما درعین‌حال این کشورها مخصوصاً کشورهایی مانند عربستان که خودش را رقیب ایران در ابعاد مختلف می‌داند، نمی‌خواهد در موضع ضعف وارد گفت‌وگو شود. ریاض در پروژه سوریه شکست‌خورده و در پروژه یمن تاکنون به هیچ‌کدام از اهدافش نرسیده و بنابراین در موضع ضعف قرار دارد و طبیعی است که در چنین شرایطی باید بسیار محتاط باشد و تلاش کند که حداقل درنتیجه نهایی این گفت‌وگوها طرفی که با شکست وارد مذاکره شده و بیش‌ترین امتیازها را می‌دهد، شناخته نشود.»وی معتقد است: «اگر می‌خواهیم تحت چنین فشارهایی قرار نگیریم، لازم است با همسایگان گفت‌وگو کنیم و این گفت‌وگوها را به مذاکرات هسته‌ای پیوند نزنیم هرچند تا امروز هم این کار را نکردیم ولی درعین‌حال لازم است در یک فرمت مستقل و حتی منطقه‌ای با این کشورهایی که اختلاف داریم، در خصوص موضوعات مورد اختلاف گفت‌وگو کنیم و پیش از ایجاد مقدمات هم‌افزایی منطقه‌ای علیه کشورمان، به این شکوائیه‌هایی که به‌طور پراکنده علیه ایران مطرح می‌شود رسیدگی و غلبه کنیم.»
در شرایطی که دولت سیزدهم تمامی فریادهایش در حوزه سیاست خارجی را بر سر ظریف و حسن روحانی کشید، به نظر می‌رسد کمیتش در این حوزه لنگ است و چیز چندانی در چنته ندارد
سفر پرحاشیه به روسیه
سفر به روسیه اگر آن را به‌نوعی همسایه خود بشماریم آن هم در بحبوحه مذاکرات و زمانی که همه چیز در ابهام بود به باور اغلب تحلیلگران نه‌تنها دستاوردی نداشت که بی‌حاصل هم بود. چه به گفته بسیاری از منابع در شرایطی که پوتین به شکل تمام‌عیاری درگیر مناقشه اوکراین و رقابت با آمریکا، ناتو و اروپایی‌هاست این سفر بدون تمایل روسیه انجام شده است و پوتین فرصت و حوصله میزبانی از ایران را نداشته است ضمن اینکه در این سفر هیچ‌گونه موافقتنامه و قراردادی امضا نشده و البته استقبال کاملاً سرد و به‌دوراز شأن رئیس‌جمهور یک کشور را نیز در این میانه نادیده نمی‌توان گرفت.
چنین است که به نظر می‌رسد برخلاف اینکه این شعار همچنان توسط اهالی سیاست خارجه دولت مطرح می‌شود ایران سیاست کلان خود را هنوز تغییر نداده و از آنجایی که این کشورها (همسایگان) روابط گسترده‌ای را با قدرت‌های بزرگ دارند، تا زمانی که روابط ایران با این قدرت‌ها در حال تنش است، به نظر می‌رسد بهره‌مندی از حداکثر پتانسیل این روابط تا اندازه بسیار زیادی دشوار و حتی غیرممکن است.بنابراین شاید ما بیش از هر چیز به یک دستور کار و نقشه راه نیاز داشته باشیم تا بدانیم از ابزارهایی که امروز در منطقه داریم چگونه می‌توان استفاده کرد تا ضمن تثبیت نفوذ ایران، منطقه امن‌تری ایجاد شود تا همسایگان ما به دنبال تغییر وضع موجود نباشند.
ضمن آن‌که از سوی دیگر باید بر این موضوع تأکید کرد که به اذعان اغلب کارشناسان بهبود رابطه با همسایگان درگرو بهبود رابطه با غرب است. درنتیجه به نظر می‌رسد به گفته دیاکو حسینی در مقطع کنونی که امید است در آستانه توافق هسته‌ای باشیم باید به‌گونه‌ای عمل کنیم که از هم‌افزایی فشارهای غرب علیه سیاست منطقه‌ای ایران جلوگیری شود.
دیدگاه تان را بنویسید