دیدگاه دو کارشناس مسائل بین‌الملل درمورد احیای برجام؛
چاره‌ای جز توافق وجود ندارد ولو به صورت گام‌به‌گامر
«به نظر بنده چاره‌ای جز توافق وجود ندارد، حال اینکه این توافق چه زمانی به دست آید، به انتظارات طرفین بستگی دارد، اما هر چقدر این مذاکرات بیشتر به طول بینجامد، ضرر این کار برای کشورمان است، زیرا که اقتصاد ایران با ضرر و زیان‌های فراوانی روبرو خواهد شد در صورتی که هر روز تاخیر در ایجاد تفاهم به وجود آید.»
فریدون مجلسی کارشناس مسائل بین‌الملل با بیان این مطلب در گفتگو با فرارو با اشاره به اینکه در حال حاضر وضعیت در مورد انجام مذاکرات هسته‌ای در حال تغییر است، گفت: شرایطی که در رابطه با احیای برجام وجود دارد و اختلافاتی که در مورد چگونگی پیگیری پرونده هسته‌ای در داخل وجود دارد، دقیقاً مانند زمانی است که ایران بعد از هشت سال جنگ تحمیلی با عراق در موقعیتی قرار داشت که می‌توانست به جنگ خاتمه دهند.
وی افزود: در آن زمان نیز برای برخی که شعار ادامه جنگ تا پیروزی را سر می‌دادند، مهم نبود که چند سال دیگر ممکن است جنگ با عراق طول بکشد، برای آنها مفاهیمی از جمله شهادت‌طلبی، ایثار و جهاد مهم است، اما خوب به دلیل وضعیتی که آن زمان بر کشور حاکم بود و مطرح شدن پایان جنگ در شورای امنیت دست آخر ایران قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل برای خاتمه جنگ را پذیرفت.
مجلسی‌گفت: در حال حاضر نیز در مورد برجام این موضوع به دلیل مسیری که تاکنون طی شده به اعتقاد بنده در حال وقوع است، در این راستا ادامه شرایط حاضر برای کشور ممکن نیست، با وجود تحریم‌ها درآمد‌های ارزی کشور به کمترین میزان خود رسیده و کشور از لحاظ اقتصادی با بحرانی‌ترین روز‌های خود دست و پنجه نرم می‌کند، حتی در زمان جنگ نیز چنین شرایطی حاکم نبود، بنابراین اینکه ایران کم‌کم برای مذاکرات به اصطلاح نرم شود و عدول از شروطی که در ابتدا گذاشته شده برای آغاز مذاکرات، بسیار محتمل است، با توجه به این نکات، به اعتقاد بنده به زودی مذاکرات هسته‌ای آغاز خواهد شد.
این دیپلمات اسبق کشورمان به رفت و آمد‌های مسئولان اتحادیه اروپا و وزارت خارجه ایران اشاره و تصریح کرد:با توجه به سفر اخیر معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران و سفر معاون وزیر خارجه ایران به بروکسل برای انجام مذاکرات، به نظر می‌رسد این گفتگو‌ها مقدماتی است که شرایط را برای از سرگیری گفتگو‌های وین فراهم خواهد کرد.
وی ادامه داد: این درحالیست که نکته جالب این است، کسانی در حال حاضر راهبری مذاکرات را بر عهده گرفته‌اند که در گذشته منتقد درجه یک برجام بوده و توافق هسته‌ای را زیانبار و خسارت محض می‌دانستند، که ما الان به دلیل اینکه خود در راس کار قرار گرفته‌اند و به قول خودشان با خزانه خالی روبرو شدند، پی بردند که نمی‌توانند کشور را با شعار اداره کنند بنابراین در حال زمینه چینی و فراهم کردن شرایط به منظور آغاز مذاکرات هستند.
مجلسی افزود: به بیان دیگر طیف تندرو به این نتیجه رسیده که برای اداره کشور راهی بجز احیای برجام باقی نمانده، آنها زمانی که در قدرت بودند، اما دولت را در اختیار نداشتند، شعار‌های بسیار تند و تیزی سر می‌دادند، اما امروز چنین شعار‌هایی نه از دولت بلند می‌شود و نه از مجلس انقلابی که در چند ماه گذشته شدیدترین حملات را علیه برجام انجام دادند، زیرا این افراد امروز در قامت مسئول هستند و باید بابت مدیریتی که انجام می‌دهند پاسخگو باشند. این تحلیلگر مسال بین‌الملل بیان کرد: به طور کلی در عرصه بین‌الملل بسیاری از کشورها با وجود اینکه برای سالیان متمادی بر روی شعار‌های خود می‌مانند، اما با تغییر شرایط، ممکن است خود را کاملاً تغییر بدهند، حال ایران به نظر می‌رسد در این شرایط قرار گرفته، در زمان شوروی و چین کمونیست و در زمان مائو تسه یانگ چین تغییر رویه داد و از کمونیزم فاصله گرفت، آن هم در زمان ریاست جمهوری نیکسون در آمریکا که یک دست راستی افراطی و تمام‌عیار بود، بنابراین در آن شرایط چین کمونیست با آمریکای راست‌گرا مذاکره کردند.
وی خاطرنشان کرد: الان نیز چنین موضوعی در مورد ایران و آمریکا وجود دارد و به احتمال زیاد مذاکرات به نظر بنده می‌تواند به نتیجه برسد، هرچند که ممکن است گفتگو‌ها فرسایشی شده و با فراز و فرودهای‌های زیادی روبرو باشد، ولی به نظر بنده چاره‌ای جز توافق وجود ندارد، حال اینکه این توافق چه زمانی به دست آید، به انتظارات طرفین بستگی دارد، اما هر چقدر این مذاکرات بیشتر به طول بینجامد، ضرر این کار برای کشورمان است، زیرا که اقتصاد ایران با ضرر و زیان‌های فراوانی روبرو خواهد شد در صورتی که هر روز تاخیر در ایجاد تفاهم به وجود آید.
بررسی دو سناریو برای نجات برجام
سید حسین موسویان، دیپلمات پیشین کشورمان نیز در مقاله‌ای در میدل‌ایست‌آی انگلستان به بررسی دو سناریو برای نجات برجام پرداخت و نوشت: ترامپ رئیس جمهور قبلی آمریکا در می ۲۰۱۸ از برجام خارج شد و در حالی‌که ایران به تمام تعهدات برجامی اش پایبند بود، شدیدترین تحریم‌ها را علیه ایران اعمال کرد. ایران نیز در واکنش، با اتخاذ «استراتژی مقاومت»، ضمن تقویت متحدان منطقه‌ای خود، توان هسته‌ای خود را افزایش و سطح غنی سازی را از ۵ درصد به ۶۰درصد افزایش داد تا سیاست فشار حداکثری خودش را به آمریکا وارد کند.
درحقیقت ترامپ موجب شد که ایران با کاهش تعهدات برجامی، به سمت نقطه غیرقابل بازگشت هسته‌ای پیش رود تا بعد از آن هم آمریکا منافعی در بازگشت به برجام نداشته باشد.
بایدن رئیس‌جمهور آمریکا اعلام کرده که به دیپلماسی پایبند است، اما تاکید کرده که سایر راه‌ها برای جلوگیری ایران از بمب هسته‌ای را دنبال خواهد کرد. راب مالی نماینده آمریکا در مذاکرات برجام گفت: ما واقع بین هستیم. ما می‌دانیم که ممکن است ایران مسیر دیگری را اتخاذ کند. لذا لازم است ما با اسرائیل و سایر متحدان منطقه‌ای مان هماهنگ باشیم.
موانع اصلی احیای برجام
درحالی‌که سقوط برجام یک فاجعه خواهد بود، اما به خاطر موانع زیر، احتمال سقوط برجام وجود دارد:
اول اینکه آمریکا به دنبال برجام به اضافه مذاکرات منطقه ای است یعنی برجام پلاس. در حقیقت آمریکا برای بازگشت به برجام یک امتیاز از ایران می‌خواهد تا بتواند نقش منطقه ای ایران را مهار کند. آیت‌الله خامنه‌ای رهبر عالی ایران تصریح کرد که با گره زدن برجام با موضوعات منطقه‌ای و موشکی مخالف است و اجازه دخالت به خارجی‌ها در مسائل امنیت ملی ایران را نخواهد داد.
دوم اینکه ایران برای بازگشت به تعهدات کامل برجامی، ضمانت می‌خواهد که آمریکا بار دیگر از برجام خارج نخواهد شد و همچنین از سایر کشورهای عضو برجام هم می‌خواهد که در صورت نقض برجام توسط آمریکا، آنها به تعهدات برجامی خود پایبند باشند تا ایران بتواند از منافع اقتصادی برجام بهره‌مند باشد. ضمن اینکه کنگره آمریکا هم می‌تواند بعد از احیاء برجام و رفع تحریم‌ها، مجدد همان تحریم‌ها را تحت عناوین حقوق بشر و مسائل منطقه‌ای مجدد برگرداند. اما نه آمریکا و نه سایر قدرت‌های جهانی امضاء‌کننده برجام (کشورهای گروه ۱+۴)، چنین ضمانتی نمی‌دهند.
سومین مانع مربوط به تسلیحات است. بر اساس برجام و قطعنامه ۲۲۳۱، تحریم‌های سازمان مللی علیه تجارت تسلیحات با ایران در اکتبر سال گذشته برداشته شد. اما دولت بایدن برای لغو دستور اجرایی رئیس‌جمهور در مورد رفع تحریم‌های تسلیحاتی با مشکلات داخلی مواجه خواهد شد. لذا ممکن است بایدن نیز همان سیاست ترامپ را دنبال کرده و مانع تجارت تسلیحاتی سایر کشورها با ایران شود که این نقض برجام است.
بالانس نبودن قدرت
باید به این نکته توجه داشته باشیم که ایران در صورت عدم اجرای برجام با تحریم مواجه می‌شود در حالی‌که سایر قدرت‌های جهانی عضو برجام با هیچ مجازاتی برای نقض برجام مواجه نخواهند بود.
برای خروج از بن بست دو سناریو وجود دارد:
سناریوی اول، بهترین گزینه اجرای کامل متن فعلی برجام بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ است. برای ایجاد اعتماد متقابل در تحقق این سناریو، قدرت‌های جهانی و ایران می‌توانند روی «طرح اجرای گام به گام» برجام توافق کنند. برای مثال در قدم اول توقف غنی‌سازی ۶۰درصدی ایران در مقابل رفع تحریم‌های مشخصی مثل تحریم‌های مالی و بانکی ایران. در قدم دوم توقف غنی سازی ۲۰درصد ایران در مقابل رفع تحریم‌های نفتی ایران. به همین ترتیب طرح گام به گام تکمیل شود.
سناریوی دوم، می‌تواند آغاز یک روند با اجرای بخشی از برجام و خاتمه آن با تحقق برجام پلاس باشد.
در قالب سناریوی دوم و برای اطمینان از عدم دسترسی ایران به بمب هسته‌ای، ایران بخش اول برجام مربوط به راستی آزمایی و شفافیت را اجرا و قدرت‌های جهانی نیز متقابلا بخش اساسی تحریم‌ها مثل تحریم‌های بانکی و نفتی را برخواهند داشت. در این سناریو ایران تعهدی به اجرای بخش دوم یعنی محدودیت‌های هسته‌ای نخواهد داشت و در نهایت می‌تواند یک «کشور در آستانه هسته‌ای منهای بمب هسته‌ای» باشد اما بمب هسته‌ای نخواهد داشت. به هر حال محدودیت‌های هسته‌ای هم تاریخ انقضاء دارد و هم فراتر از تعهدات معاهده ان پی تی است.
دیدگاه تان را بنویسید