مانع اصلی پیشبرد مذاکرات وین چیست؟
مناقشه بر سر تعداد «گام»ها
محبوبه ولی
فردا نشست کمیسیون مشترک برجام در وین اتریش برگزار خواهد شد. این اولین نشست کمیسیون مذکور نیست، اما به دلیل آنکه برای نخستین بار در دولت جو بایدن، ایران و آمریکا، هر دو در این نشست حضور خواهند داشت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ اهمیتی که خوش‌بینی‌ها و امیدها به نجات برجام را افزایش داده است؛ اما آیا واقعا می‌توان به نشست فردای وین امیدوار بود؟
میخاییل اولیانوف، نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی در وین روز شنبه در توئیتی نوشت که «وضعیت نادر و بی‌سابقه‌ای پیرامون برجام به وجود آمده و همه شرکت‌کنندگان برجام و نیز آمریکا برای احیای معامله هسته‌ای تلاش می‌کنند؛ به نظر می‌رسد اقدامات برای احیای برجام موفق باشد.»
او همچنین در یک گفت‌وگوی تلویزیونی اعلام کرده که «وضعیت احیای برجام در یک و نیم تا دو ماه آینده روشن می‌شود.»
اولیانوف اما در عین حال در توئیت روز شنبه به این مسئله اشاره کرده که در این مسیر، یعنی مسیر احیای برجام، اختلافات زیادی وجود دارد.
اتمام حجت اصلی تهران در آستانه نشست وین
یکی از این اختلافات، مناقشه بر سر «گام» است. هفته‌های پایانی سال گذشته به این گذشت که چه کسی باید گام اول را بردارد؟ ایران خواستار برداشتن گام اول از سوی آمریکا بود و آمریکا بالعکس از ایران می‌خواست که با بازگشت خود به اجرای کامل تعهدات برجامی، گام اول را بردارد.
در همین ایام واسطه‌گران اروپایی طرح‌هایی ارائه کرده‌اند مبنی بر اینکه دو طرف در ابتدای امر گام‌های کوچکی بردارند. در این طرح تحت عنوان «حداقل در برابر حداقل»، آمریکا ملزم به برداشت تحریم‌ها نمی‌شود، بلکه صرفا امتیازات اقتصادی چه بسا کوچکی را به ایران خواهد داد؛ طرحی که مطلوب نظر دولت بایدن است. در همین راستا جن ساکی، سخنگوی کاخ سفید روز جمعه از بازگشت گام به گام سخن گفت و اظهار کرد: موضوع اولیه گفت‌وگوهایی که اروپا تشکیل داده است، گام‌های ایران برای اقدامات هسته‌ای در تبعیت از تعهدات برجامی است که باید بردارد و گام‌های تخفیف تحریمی است که آمریکا باید در تبعیت از اجرای برجام انجام دهد.
اروپایی‌ها طرح‌هایی ارائه کرده‌اند مبنی بر اینکه دو طرف ایران و آمریکا در ابتدای امر گام‌های کوچکی بردارند. اصلی‌ترین اتمام حجت ایران با طرف‌های برجام در روزهای منتهی به نشست وین اما این است که یک گام بلند و نهایی می‌خواهد نه بازگشت «گام به گام»
او تصریح کرد: گام ابتدایی بالقوه سازنده است، حتی اگر مسیر دیپلماتیک پیش‌رو طولانی باشد. همانگونه که در هنگام رسیدن به برجام اینگونه بود.
برای ایران اما بازگشت گام به گام و به قول جن ساکی «مسیر طولانی»، پذیرفتنی نیست و مهمترین اتمام حجتی که ایران در روزهای منتهی به نشست وین با طرف‌های اروپایی و آمریکایی دارد، تاکید بر همین مسئله است.
اعلام موضع رسمی ایران همان رهنمود رهبری است
شبکه پرس تی وی اواخر اسفند گذشته به نقل از یک مقام امنیتی که خواست نامش فاش نشود، نوشته بود: «مقام معظم رهبری موضع رسمی جمهوری اسلامی را این اعلام کرده است که تهران تنها بعد از رفع همه تحریم‌ها و راستی‌آزمایی اجرای تعهدات آمریکا حاضر است اقدامات جبرانی‌ای را که در واکنش به نقض توافق توسط واشنگتن و بی‌عملی کشورهای اروپایی آغاز شده‌اند به عقب برگرداند.» او توضیح داده بود: «طرح «گام‌به‌گام»، تنها در صورتی می‌تواند موضوعیت داشته باشد که اولاً دو طرف به یک شکل و به یک اندازه از چیزی دور شده باشند، حال آنکه در موضوع برجام می‌بینیم که آمریکا برجام را عملاً نقض کرده، در حالی که ایران بعد از یک سال اجرای کامل برجام و فرصت به طرف‌های غربی، تنها تعهداتش را آن هم طبق مفاد موجود در خود برجام کاهش داده است.»
در امتداد همین سیاست نیز عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت خارجه مکرر تاکید می‌کند: «از نظر ما هیچ طرح گام به گامی وجود ندارد؛ ما فقط یک گام نهایی داریم که آن را هم آمریکا باید بردارد و تحریم‌هایی که در چهار سال گذشته اعمال کرده، چه مجددا اعمال کرده، چه جدید اعمال کرده و چه برچسب‌هایش را عوض کرده را باید بردارد.»
پیام‌های تلفنی ظریف به همتایان اروپایی
اعلام چند باره این موضع ایران نه تنها خطاب به آمریکا، بلکه بیشتر پیامی به طرف‌های اروپایی است. لودریان، وزیر خارجه فرانسه روز شنبه در گفت‌وگویی تلفنی با محمدجواد ظریف خواست که ایران طی هفته‌های آینده شناسایی اقدامات ضروری برای بازگشت کامل به برجام را ممکن سازد.
ظریف اما دیروز در گفت‌گوی تلفنی با دامینیک راب، همتای بریتانیای خود بر ضرورت برداشتن یک گام نهایی برای لغو تمام تحریم‌ها تاکید و تصریح کرد که ایران تنها پس از راستی‌آزمایی این اقدام، به تعهدات خود بازخواهد گشت.
بدین ترتیب باید گفت که اختلاف اصلی نشست فردا بر سر این موضوع خواهد بود. دولت بایدن اما به نظر نمی‌رسد تن به چنین پیش‌شرطی دهد چراکه به شدت از سوی کشورهای منطقه در خارج و از سوی جمهوری‌خواهان و حتی شماری از دموکرات‌ها در داخل تحت فشار قرار خواهد گرفت و در عین حال برگ اصلی بازی خود را برای فشار بر ایران از دست خواهد داد.
دولت بایدن به پیش‌شرط تهران مبنی بر لغو کامل و یکباره تحریم‌ها تن نخواهد داد، چراکه به شدت از سوی کشورهای منطقه در خارج و از سوی جمهوری‌خواهان و حتی شماری از دموکرات‌ها در داخل تحت فشار قرار خواهد گرفت
مقاومت سرسختانه در برابر هرگونه گفت‌وگو با آمریکا
برای حل این اختلاف ایالات متحده از گفت‌وگوی مستقیم با ایران استقبال می‌کند. سخنگوی کاخ سفید بر آمادگی کشورش برای گفت‌وگو با ایران تاکید کرده است؛ هرچند که اشاره کرده فعلا انتظار مذاکره مستقیم را ندارند.
ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز پنجشنبه گذشته در همین ارتباط گفت: «ما برای گفت‌وگو با شرکایمان در ۱+۵ روی باز نشان دادیم تا بهترین مسیر برای دستیابی به آن را بیابیم که شامل گام‌های جدی مقدماتی متقابل می‌شود. ما به گزینه‌های این کار نگاه کرده‌ایم که شامل گفت‌وگوی مستقیم از طریق شرکای اروپایی ما می‌شود.» ایران اما سخت در برابر این گفت‌وگو مقاومت می‌کند؛ چنانکه تاکید بر نبود هیچ گونه مذاکره مستقیم و غیرمستقیم با آمریکا در نشست وین، پررنگ‌ترین تیتری است که در آستانه این نشست از سوی مقامات ایرانی به چشم می‌خورد.
لودریان، وزیر خارجه فرانسه با اشاره به عدم موافقت ایران با مذاکره مستقیم با آمریکا گفته است این کشور به دنبال قالب‌های جایگزین موثر برای مذاکره مستقیم میان ایران و آمریکاست.
فرانسه و سایر کشورهای اروپایی تاکنون که موفق به شکل‌دهی چنین مذاکراتی نبوده‌اند؛ به ویژه آنکه این موضوع یعنی عدم مذاکره با آمریکا و نبود اعتماد به آن برای مذاکره مجدد نیز از اشارات صریح مقام معظم رهبری در خصوص برجام بوده است.
پروسه نجات برجام؛ همچنان طولانی و نفسگیر
با این حال باید دید نشست فردا چگونه پیش خواهد رفت. فارغ از اینکه نتیجه چه باشد، تحلیلگران نشست فردا را امیدبخش و گامی رو به جلو می‌دانند. به گزارش سی ان ان هدایت تیم آمریکا در نشست فردای کمیسیون مشترک در وین را رابرت مالی، نماینده آمریکا در امور ایران برعهده خواهد داشت.
حضور مالی می‌تواند امتیاز مثبتی برای پیشبرد موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها باشد. او ابتدای هفته در گفت‌وگویی با شبکه تلویزیونی پی بی اس در پاسخ به اینکه آیا دولت بایدن آماده برداشتن ۱۵۰۰ تحریمی است که دولت ترامپ وضع کرد، گفته بود: «ما مجبوریم کار سختکوشانه‌ای را دنبال کنیم، این تحریم‌ها را ببینیم و اینکه چه کاری باید انجام دهیم تا ایران از مزایایی که قرار بود تحت این توافق داشته باشد، برخوردار شود.» البته ناگفته نماند که او نیز این اقدام را منوط به بازگشت ایران کرده بود؛ به عبارتی مشکل اصلی با وجود مالی نیز به قوت خود باقی است؛ اما در هر صورت رویکرد او نسبت به برجام منعطف است. نکته نهایی درباره نشست فردا اما این است که در صورت وجود چنین انعطاف‌هایی نیز به نظر نمی‌رسد پروسه احیای برجام و رفع تحریم‌ها، پروسه کوتاهی باشد.
دیدگاه تان را بنویسید