تهران به رغم واکنش‌ها به مذاکره با طالبان ادامه می‌دهد
مشروعیت‌بخشی یا ابتکار عمل برای صلح؟
محبوبه ولی
طالبان تقریبا یک تور مفصل در سفر به پاکستان، ایران، روسیه و مذاکره با هر کشوری که بتواند متضمن قدرت و مشروعیت آنها در افغانستان باشد به راه انداخته بود. در نهایت اما این تور به توافق با دونالد ترامپ و مذاکرات دوحه ختم شد.
شبه‌نظامیان طالبان و دولت دونالد ترامپ در فوریه 2020 توافق کردند که نیروهای آمریکایی تا ماه مه سال جاری میلادی و در ازای تضمین‌های ضد تروریستی از افغانستان خارج شوند. این توافقنامه بعد از تقریبا دو سال مذاکره بین دیپلمات‌های آمریکایی و رهبران طالبان در دوحه قطر امضا شد.
مذاکرات صلح در قطر ادامه داشت اما در آستانه کریسمس مذاکرات به تعطیلی کشیده شد و ناظران سیاسی آن را گواهی بر این واقعیت دانستند که نیروهای غربی در حال هدایت مذاکرات بین‌الافغانی هستند و به دلیل سفرهای تعطیلات کریسمس، مذاکرات متوقف شده است.
پس از کریسمس گفت‌وگو میان طالبان و دولت افغانستان در دوحه از سر گرفته شد؛ اما بی‌رمق بود. شماری از اعضای تیم مذاکره‌کننده طالبان که به پاکستان رفته بودند برای شروع دور دوم مذاکرات به دوحه بازنگشتند و همین امر شروع مذاکرات را با کندی مواجه کرد.
یکی از آنها ملا عبدالغنی برادر، رئیس دفتر سیاسی طالبان در قطر بود که از دو روز پیش در ایران است. این اولین بار نیست که ایران میزبان طالبان است. ایران طی سال‌های اخیر مذاکرات متعددی با شبه‌نظامیان طالبان داشته است.
اختلاف افغان‌ها درباره مذاکرات طالبان و ایران
پررنگ‌ترین مذاکرات طالبان و ایران تابستان پارسال بود که با واکنش‌های منفی بسیاری نیز در ایران و افغانستان مواجه شد. بسیاری در ایران، گفت‌وگو با طالبان را به دلیل سابقه تروریستی آن محکوم کردند. در افغانستان نیز میان ارگ ریاست جمهوری و وزارت خارجه اختلاف نظر دیده می‌شد.
در حالی که صبغت احمدی، سخنگوی وزارت خارجه افغانستان گفته بود که کابل از تلاش هر کشوری برای پیشبرد مذاکرات صلح با طالبان استقبال می‌کند، صدیق صدیقی، سخنگوی ریاست جمهوری افغانستان، میزبانی کشورها از طالبان را «خلاف اصول و قوانین جهانی» خواند و در صفحه فیسبوک خود نوشت: «انتظار ما از کشورهای همسایه این نیست که از یک گروه هراس‌افکن که هنوز هم دست‌هایش به خون افغان‌های بی‌گناه سرخ است و به ویرانی افغانستان می‌اندیشد، میزبانی کنند.»
پس از آن با توجه به جدی شدن مذاکرات صلح در دوحه، ایران بیشتر این مذاکرات را از دور رصد می‌کرد. حالا اما با پایان ریاست جمهوری دونالد ترامپ و با توجه به اینکه دولت بایدن اعلام کرده، توافق دولت ترامپ با طالبان را بازنگری خواهد کرد، مذاکرات دوحه به شکننده‌ترین وضعیت خود رسیده است.
همان زمان نیز همزمان با انجام مذاکرات در دوحه قطر، عملیات تروریستی در افغانستان رخ می‌داد که حاکی از بن‌بست و عدم توافق در جریان مذاکرات بود. دولت ترامپ و نماینده آن، زلمی خلیل‌زاد به طالبان نزدیک بودند و برخی حتی تاکید می‌کنند که به دنبال دادن قدرت به طالبان بودند. حال اما با رفتن ترامپ، موضع طالبان تضعیف شده است.
رضایت پشت پرده دولت مرکزی افغانستان
از این رو طالبان بار دیگر با بُرد خبری وسیعی به ایران آمده است و این بار نیز همان واکنش‌های متضاد در افغانستان تکرار شده است. اعتراضات نسبت به مذاکره ایران با طالبان در افغانستان به قدری بالا گرفت که وزارت خارجه افغانستان روز سه‌شنبه با تاکید بر اینکه این سفر با اطلاع کابل بوده است، اعلام کرد: «هدف از تنظیم سفر هیأت طالبان به ایران این است تا جانب جمهوری اسلامی ایران، افزون بر شرح دیدگاه‌های خود، طالبان را در مورد موجودیت اجماع منطقه‌ای در خصوص تأمین آتش‌بس فوری، دستیابی به یک توافق جامع صلح در چارچوب نظام جمهوری و حفظ ارزش‌های قانون اساسی افغانستان، آگاه سازد.»
بارنت روبین، چندی پیش در یادداشتی با عنوان نگاهی تازه به روابط پیچیده ایران و طالبان نوشت: سیاست ایران در قبال طالبان شبیه سیاست‌های دوران جنگ سرد ایالات متحده است که گروه‌های کشورهای دیگر را براساس روابط‌شان با اتحاد جماهیر شوروی ارزیابی می‌کرد
اعلامیه این وزارتخانه همچنین ادامه داده بود که «ایران می‌خواهد اطمینان حاصل کند افغانستانِ پس از جنگ بار دیگر به پایگاه امن گروه‌های تروریستی مبدل نخواهد شد و همچنان مرکز اتفاق و همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی باقی خواهد ماند.»
در این باره پیرمحمد ملازهی، تحلیلگر ارشد مسائل افغانستان به ایلنا گفته است: «پیشتر وقتی یک بار آقای ملا برادر به ایران محرمانه سفر کرده بود در رسانه‌ها منتشر شد و افغان‌ها موضع منفی گرفتند. اگر آن تجربه را حساب کنیم علی‌القاعده نباید خیلی راضی باشند که طالبان با ایران وارد مباحث اینچنینی شود، اما در پشت پرده دولت مرکزی افغانستان خیلی بدش نمی‌آید که کشورهای مهم منطقه‌ای مثل ایران و پاکستان به نوعی به این مسئله ورود کنند تا از این طریق حداقل یک آتش‌بسی در افغانستان بیاورند و طالبان زیر بار آتش‌بس برود.»
مبارزه علیه آمریکا؛ فصل مشترک دو طرف
اظهارات دیروز شمخانی پس از دیدار با هیأت طالبانی حاوی انگیزه‌های اصلی ایران از این دیدارهاست. بخشی قابل توجهی از اظهارات او هشدار درباره ایالات متحده است. او در این دیدار با اشاره به سابقه شرارت و جنگ‌افروزی آمریکا در منطقه تصریح کرد: آمریکا به دنبال صلح و امنیت در افغانستان نیست؛ راهبرد آمریکا تدوام جنگ و خونریزی میان طیف‌های مختلف افغانستانی است.
شمخانی گفت: آمریکا نمایش مذاکرات صلح را با هدف ایجاد بن بست در مذاکرات میان طرف‌های مختلف افغانستانی دنبال می‌کند تا آنها را مقصر ناامنی و بی‌ثباتی نشان دهند.
پیرمحمد ملازهی، به ایلنا گفته است: در پشت پرده دولت مرکزی افغانستان خیلی بدش نمی‌آید که کشورهای مهم منطقه‌ای مثل ایران و پاکستان به نوعی به این مسئله ورود کنند تا از این طریق حداقل یک آتش‌بسی در افغانستان بیاورند و طالبان زیر بار آتش‌بس برود
او حتی در گزارش توئیتری خود از این دیدار، نوشت: «در ملاقات امروز با هیأت سیاسی طالبان، رهبران این گروه را در مبارزه با آمریکا مصمم دیدم. کسی که 13 سال در گوانتانامو زیر شکنجه‌های آنان بوده، مبارزه با آمریکا در منطقه را کنار نگذاشته است.»
جالب آنکه ملا عبدالغنی برادر، رئیس هیأت طالبانی در تهران نیز در این دیدار پس از ارائه گزارشی از روند مذاکرات صلح در افغانستان، به بدعهدی‌های ترامپ در اجرای توافقنامه صلح اشاره کرده و گفته است: «ما به آمریکا اعتماد نداریم و با هر جریانی که مزدور آمریکا باشد می‌جنگیم.»
این موضع طالبان برای ایران بسیار مهم است؛ توضیح آن همان است که بارنت روبین، مدیر برنامه منطقه‌ای افغانستان در مرکز همکاری‌های بین‌المللی دانشگاه نیویورک چندی پیش در یادداشتی با عنوان نگاهی تازه به روابط پیچیده ایران و طالبان نوشت. او نوشت: «سیاست ایران در قبال طالبان شبیه سیاست‌های دوران جنگ سرد ایالات متحده است که گروه‌های کشورهای دیگر را براساس روابط‌شان با اتحاد جماهیر شوروی ارزیابی می‌کرد.»
از این رو باید گفت ایران در این مسیر به دنبال مشروعیت‌بخشی به طالبان نیست؛ آنچنانکه محمدجواد ظریف چندی پیش در گفت‌وگویی با شبکه طلوع افغانستان به همین موضوع اشاره کرد و گفت که «ما در قوانین خود هنوز طالبان را از گروه تروریستی خارج نکردیم.» این گفته ظریف با واکنش منفی طالبان نیز مواجه شد اما به هر حال موید این بود که ایران بر تروریستی بودن طالبان صحه می‌گذارد اما در عین حال به دنبال استفاده از فرصت پیش آمده برای به دست گرفتن ابتکار عمل در جهت ایفای نقش محوری در مذاکرات صلح و همینطور کمرنگ کردن نفوذ و حضور ایالات متحده در افغانستان است.
دیدگاه تان را بنویسید