با پیروزی بایدن، ظریف ارسال پالس‌های مثبت به شیوخ را از سر گرفت؛
ما و همسایگان خلیج در دوران پسا ترامپ
محبوبه ولی
«ترامپ رفت و ما ماندیم»؛ این اولین پیام محمدجواد ظریف به همسایگان منطقه‌ای ایران پس از پیروزی جو بایدن در انتخابات آمریکاست.
او یکشنبه شب در توئیتی به زبان عربی خطاب به همسایگان ایران نوشت: «ترامپ رفت؛ ما و همسایگانمان ماندیم. تکیه به بیگانگان امنیت نمی‌آورد بلکه امید را بر باد می‌دهد. دست‌های خود را برای همکاری جهت تحقق منافع مشترک مردم و کشورهایمان دراز می‌کنیم. ما همه را به گفت‌وگو دعوت می‌کنیم چراکه تنها راه پایان دادن به اختلافات و تنش‌هاست. همه با هم برای ساخت آینده‌ای بهتر برای منطقه‌مان.»
البته این اولین باری نیست که رئیس دستگاه دیپلماسی ایران، اینگونه همسایگان ایران به ویژه کشورهای عربی را دعوت به گفتگو می‌کند. مسئله اما اینجاست که در تمام چهار سال گذشته‌ای که ترامپ در آمریکا بر سر کار بود، شیوخ عرب به هیچ صراطی مستقیم نشدند، جز صراط پناه گرفتن در چتر حمایت دونالد ترامپ و تقابل با ایران.
حالا به نظر می‌رسد ظریف، پیروزی بایدن را فرصتی دوباره برای طرح آن دعوت‌های همیشگی دیده است؛ تا جایی که به فاصله چند ساعت پس از آن توئیت عربی، توئیت دیگری در توئیتر منتشر کرد و این بار در حالی که مشخصا همسایگان ایران را خطاب قرار می‌داد، با صراحت بیشتری نوشت: «پیامی صادقانه به همسایگانمان: ترامپ ۷۰ روز دیگر رفته است، اما ما برای همیشه اینجا می‌مانیم. شرط بستن روی خارجی‌ها برای تأمین امنیت هرگز قمار خوبی نیست. دست خود را برای گفت‌وگو جهت حل اختلافات به سوی همسایگانمان پیش می‌آوریم. تنها با هم است که می‌توانیم آینده‌ای بهتر برای همه بسازیم.»
در همچنان بر همان پاشنه می‌چرخد
ظریف اما همانطور که وقتی معاهده عدم تعرض با کشورهای منطقه را طرح کرد و استقبال چندانی از سوی شیوخ عرب ندید، این بار نیز پاسخ دلگرم‌کننده‌ای به این توئیت‌ها دریافت نکرده است. نه تنها پاسخ دلگرم‌کننده‌ای نرسیده، بلکه اظهارات و اخباری که از همسایگان عرب به گوش می‌رسد، حاکی از تداوم همان سیاست تقابلی با ایران است. برای نمونه می‌توان به اظهارات دیروز انور قرقاش اشاره کرد. وزیر مشاور امارات در امور خارجه دیروز در نشست راهبردی ابوظبی ایران و ترکیه را به دخالت در امور کشورهای دیگر و اجرای برنامه‌های توسعه‌طلبانه متهم کرد و گفت: «سلاح ایرانی همچنان به یمن ارسال می‌شود و این کشور از شبه نظامیان حمایت می‌کند.»
او در عین حال تاکید کرد که «ما اینگونه مسائل که منجر به ایجاد ناامنی در جهان عرب می‌شود را نمی‌پذیریم.»
علاوه بر او ترکی الفیصل، رئیس پیشین سازمان اطلاعات عربستان نیز در گفت‌وگویی با شبکه اسکای نیوز عربی تصریح کرد که کشورش در زمان ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ در رابطه با ایران اتفاق‌نظر خوبی با آمریکا داشته است.
او با بیان اینکه کارتر در زمان انقلاب ایران تلاش داشت با ایران توافق کند اما بعد از اشغال سفارت آمریکا در تهران همه چیز عوض شد، توضیح داد: در زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران، عربستان نیز تلاش کرد که با ایران روابطی طبیعی برقرار کند، اما متاسفانه موفق نشد.
رسانه‌ها خبر می‌دهند «در حالی که تنها ١٠ هفته تا پایان دولت ترامپ باقی مانده مقامات این دولت با هماهنگی تل‌آویو و چند کشور عربی حاشیه خلیج فارس در حال پیش‌برد طرحی برای اعمال رشته‌ای طولانی از تحریم‌ها علیه ایران هستند»
الفیصل درنهایت سعی کرد بایدن را در جبهه عربستان قرار دهد و گفت: عربستان و آمریکا همیشه منافع مشترکی با هم داشتند و جو بایدن نیز با توجه به اینکه عضو مجلس سنا و همچنین معاون باراک اوباما بود از امور منطقه مطلع است.
همچنان آویخته به رشته ترامپ
گذشته از این اظهارات، رسانه‌ها خبر می‌دهند «در حالی که تنها ١٠ هفته تا پایان دولت ترامپ باقی مانده مقامات این دولت با هماهنگی تل‌آویو و چند کشور عربی حاشیه خلیج فارس در حال پیش‌برد طرحی برای اعمال رشته‌ای طولانی از تحریم‌ها علیه ایران هستند.» در واقع همسایگان عرب ایران همچنان چنگ به رشته ترامپ می‌زنند. همزمان اما سعی دارند ارتباطی دوستانه با بایدن نیز برقرار کنند. پس از اعلام پیروزی بایدن در انتخابات آمریکا، میان آنها رقابت برای تبریک به بایدن شکل گرفت. از ولیعهد ابوظبی گرفته تا امیر قطر، امیر و ولیعهد کویت، رئیس‌جمهور مصر، شاه اردن، نخست وزیر اتیوپی، سلطان عمان، رئیس دولت وفاق ملی لیبی و رئیس‌جمهوری لبنان همگی به رشته این تبریکات پیوستند.
سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان و محمدبن سلمان، ولیعهد او نیز با تاخیری 24 ساعته، پیروزی بایدن را تبریک گفتند. همگی آنها نیز ارتباطی مانند آنچه با ترامپ داشتند را آرزو می‌کنند؛ به ویژه ریاض.
احتمال احیای قانون جاستا علیه سعودی
واقعیت اما این است که رابطه دموکرات‌ها و عربستان هرگز رابطه خوبی نیست. شخص جو بایدن از جمله کسانی بود که به کارزار بازبینی روابط آمریکا و عربستان در پی قتل جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار مخالف دولت سعودی پیوسته بود. بایدن در آن زمان خواستار قطع کمک‌های نظامی آمریکا به عربستان در جنگ یمن بود. تحلیلگران بسیاری هستند که «عربستان» را بزرگترین بازنده انتخابات آمریکا می‌نامند. عبدالباری عطوان، سردبیر روزنامه رأی الیوم همین اخیرا در این ارتباط نوشته بود: به نظر من بایدن روابط خوبی را با عربستان آغاز نخواهد کرد، باید به یاد داشته باشیم که وی حدود هشت سال معاون بارک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا بوده و او سیاست‌های اوباما را اجرا خواهد کرد. او با بیان اینکه روابط تاریخی میان دمکرات‌ها و عربستان بسیار بد است، اولین اقدام بایدن در اجرای سیاست‌های درباره عربستان را احیای «قانون جاستا» عنوان کرده بود که بر اساس آن عربستان و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در خصوص حوادث ۱۱ سپتامبر تحت پیگرد قرار خواهند گرفت. چنین فرایندی، قطعا بر روابط ایران و همسایگانش نیز اثرگذار خواهد بود. انور قرقاش در اظهارات دیروز خود تاکید کرده بود بر اینکه امارات به دنبال همکاری با رئیس‌جمهور جدید آمریکا برای تقویت روابط دوجانبه است و روابط امارات و آمریکا بر اساس منافع و ارزش‌های مشترک و دوستی بنا شده و از مرحله احزاب و دولت‌های مختلف عبور کرده است.
بسیاری اشاره می‌کنند به اینکه بایدن ممکن است در مذاکرات با ایران ناگزیر به سلب برخی امتیازات از شرکای عربش در منطقه شود؛ برای مثال بندهای قرارداد نظامی با امارات و فروش اسلحه به آن را تغییر دهد تا سران ایران را به مذاکره تشویق کند
سلب امتیاز از دوستان عرب برای جلب رضایت ایران؟
با این حال اما بسیاری اشاره می‌کنند به اینکه بایدن ممکن است در مذاکرات با ایران ناگزیر به سلب برخی امتیازات از شرکای عربش در منطقه شود. ایتان گیلبوآ، استاد روابط بین‌الملل یکی از همین دسته است که در این باره معتقد است: «بایدن و متحدانش برای اینکه با ایران وارد گفت‌وگو و مذاکره شوند، ممکن است بندهای قرارداد نظامی با امارات را تغییر دهند و قرارداد فروش اسلحه به امارات را لغو کنند تا سران ایران را به مذاکره تشویق کنند. بایدن مسیر ترامپ را طی نمی‌کند و می‌خواهد با ایران توافق کند.»
بدین ترتیب هیچ بعید نیست که در آینده نزدیک دوقطبی منطقه‌ای بر سر ایران نیز میان کشورهای عرب و حاشیه خلیج فارس تشدید شود. دو قطبی‌ای که قطر، کویت و عمان را در یک سو و عربستان، امارات و بحرین را در سوی دیگر قرار می‌دهد.
احتمال فشار دوباره بر ایران در جهت سیاست همسایگان
برخی دیگر اما معتقدند که آمدن بایدن و ارتباطش با تهران چه بسا در جهت امیال اعراب باشد. این دسته تصریح می‌کنند احیای توافق هسته‌ای با ایران از سوی ایالات متحده، مستلزم اضافه شدن دو شرط جدید به توافقی است که ترامپ از آن خارج شده؛ شرط اول مربوط به نفوذ خارجی ایران به ویژه در عراق و لبنان و دیگری مربوط به موشک‌های بالستیک ایران.
کاهش نفوذ ایران در منطقه و محدودیت موشکی برای آن، قطعا مورد استقبال کشورهای عربی قرار خواهد گرفت و گروهی از کارشناسان معتقدند بایدن تنها در صورتی به ایران اجازه بازگشت به صحنه بین‌المللی را خواهد داد که این دو شرط را بپذیرد. البته ناگفته نماند که ایران تاکنون از مذاکره بر سر این دو مورد سر باز زده و به نظر نمی‌رسد مذاکره تحت این دو شرط را بپذیرد.
حال اینکه بایدن این دو شرط را پیش پای ایران بگذارد یا با دادن امتیازاتی که برای دوستان عربش چندان خوشایند نیست، رضایت ایران را جلب کند؛ موضوعی است که چند ماه دیگر و پس از تحویل گرفتن دولت از ترامپ مشخص خواهد شد. اما آنچه تردیدی درباره آن نیست، این است که روابط بایدن با ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس، نقشی تعیین کننده بر روابط ایران با همسایگان عربش خواهد داشت.
دیدگاه تان را بنویسید