خدمات؛ انتخاب نخست زنان کارگر

بررسی روند نرخ بیکاری زنان و سهم بخش خدمات از اشتغال نشان‌دهنده رابطه معکوس آنها است که بیانگر این است که زنان شاغل بنا به دلایل خانوادگی و اجتماعی تمایل دارند بیشتر در بخش خدمات فعالیت کنند.

به گزارش اکوایران، روند نرخ بیکاری زنان و سهم بخش خدمات از اشتغال از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون نشان می‌دهد به طور کلی بین این دو شاخص رابطه‌ای عکس وجود دارد. این موضوع بدین دلیل است که زنان در بازار کار بیشتر جذب بخش خدمات می‌شوند طوری‌که براساس جدیدترین گزارش نیروی کار مرکز آمار، سهم اشتغال زنان در بخش خدمات در تابستان امسال بیش از ۶۲درصد بوده است. از سوی دیگر، نرخ بیکاری زنان در ۱۴ سال گذشته از حدود ۲۲درصد تا ۱۳درصد و سهم بخش خدمات از حدود ۴۶درصد تا ۵۴درصد را تجربه کرده است. در این گزارش به روند این دو شاخص و رابطه معکوس آنها پرداخته شده است.

حضور 62.2درصد زنان شاغل در بخش خدمات

طبق تعریف مرکز آمار ایران، افراد ۱۵ ساله و بیشتر جمعیت کشور، در سن کار تلقی می‌شوند و وضعیت آنها در آمارهای بازار کار محاسبه می‌شود. این جمعیت به دو بخش جمعیت فعال و غیرفعال تقسیم می‌شود. جمعیت فعال هم از افراد شاغل و بیکار تشکیل شده، پس آن دسته از افرادی که شغلی نمی‌یابند، «بیکار» نامیده می‌شوند و در نهایت از نسبت افراد بیکار به جمعیت فعال، نیز نرخ بیکاری به‌دست می‌آید.

در همین حال، افراد شاغل در یکی از سه بخش اصلی اقتصاد یعنی کشاورزی، صنعت و خدمات فعال هستند اما بزرگترین بخش خدمات است و بیش از نیمی از شاغلان کشور، در این بخش مشغول‌اند. در این میان، زنان ایران بنا به‌دلایل اجتماعی و خانوادگی بیشتر تمایل دارند تا در این بخش مشغول شوند. براساس گزارش نیروی کار مرکز آمار، در تابستان امسال ۶۲.۲درصد از زنان شاغل در بخش خدمات فعالیت می‌‌کردند.

سهم بزرگ بخش خدمات از اشتغال در کوتاه‌مدت و بلندمدت

در همین حال، بررسی وضعیت بازار کار نشان می‌دهد نرخ بیکاری زنان با سهم بخش خدمات از اشتغال، رابطه عکس دارد. روند این دو شاخص از ابتدای دهه ۹۰ تاکنون نیز نشانگر چنین رابطه‌ای است. نرخ بیکاری زنان از حدود ۲۲درصد در اوایل دهه ۹۰ به ۱۴درصد در تابستان جاری رسیده و در همین دوره، سهم بخش خدمات نیز از ۴۷درصد به ۵۲درصد رشد داشته است. بنابراین اگر به روند داده‌ها در مقاطع زمانی کوتاه‌مدت دقت شود، در برخی دوره‌های زمانی نرخ بیکاری زنان و سهم بخش خدمات از اشتغال در یک راستا حرکت کرده‌اند.

نرخ بیکاری زنان با سهم بخش خدمات از اشتغال، رابطه عکس دارد چنانچه نرخ بیکاری زنان از ۲۲درصد در اوایل دهه ۹۰ به ۱۴درصد در تابستان جاری رسیده و سهم بخش خدمات نیز از ۴۷ به ۵۲درصد رشد داشته است

در اینجا باید گفت که اشتغال پدیده‌ای فصلی است؛ یعنی در برخی فصول (عمدتا بهار و تابستان) پررونق‌تر از سایر فصول (پاییز و زمستان) است. به همین دلیل، در فصول کم‌رونق تعداد افراد شاغل و جویای کار (بیکاران) کاهش می‌یابد. به تبع، تعداد شاغلان بخش خدمات نیز ممکن است در این دوران روند کاهشی داشته باشد.

نکته قابل توجه دیگری که در روند سهم بخش خدمات از اشتغال به چشم می‌خورد، این است که سهم این بخش در فصول بهار و تابستان کاهش و در فصول پاییز و زمستان افزایش می‌یابد چراکه در نیمه اول سال به دلیل شرایط آب و هوایی، اشتغال در بخش‌های دیگر، به‌ویژه کشاورزی، روند صعودی دارد و در نیمه دوم سال، نیروی کار به بخش خدمات منتقل می‌شود.

امید زنان به اشتغال 

در دوران برجام

از ابتدای دهه ۹۰ تا انتهای سال ۹۳، نرخ بیکاری زنان به‌طور کلی بالا بوده و در زمستان سال ۹۰ با ۲۲.۴درصد بوده به بالاترین رقم خود رسیده است. کمترین نرخ بیکاری در میان زنان نیز به پاییز ۹۱ برمی‌گردد که به ۱۷.۸درصد رسیده بود. سهم بخش خدمات از اشتغال نیز در این بازه زمانی در حدود ۴۸درصد بوده و کمترین سهم ثبت شده در ۱۴ سال گذشته نیز به بهار سال ۹۲ با ۴۶.۶درصد می‌رسد.

در دوران برجام، به دلیل مثبت شدن چشم‌انداز اقتصادی، مردم به‌ویژه زنان به سمت بازار کار هجوم آوردند و جویای کار شدند. به همین دلیل نرخ بیکاری زنان در این دوران افزایش یافت و در تابستان سال ۹۵ به ۲۱.۹درصد رسید. از آنجایی که اکثر زنان تمایل به اشتغال در بخش خدمات دارند، در این دوره سهم این بخش از اشتغال از 50درصد عبور کرد. از همین رو، بسیاری از صاحب‌نظران بازار کار، از سال‌های ۹۷ و ۹۸ به عنوان دوره رونق بازار کار یاد می‌کنند طوری‌که در بهار سال ۹۸ نرخ بیکاری زنان به ۱۷.۳درصد رسید که کمترین نرخ بیکاری از ابتدای دهه ۹۰ بوده است. سهم بخش خدمات از اشتغال نیز در زمستان ۹۸ به ۵۲.۷درصد رسیده بود.

 بسیاری از صاحب‌نظران بازار کار، از سال‌های ۹۷ و ۹۸ به عنوان دوره رونق بازار کار یاد می‌کنند طوری‌که در بهار سال ۹۸ نرخ بیکاری زنان به ۱۷.۳درصد رسید که کمترین نرخ بیکاری از ابتدای دهه ۹۰ بوده است

تیغ تند کرونا بر پیکر اشتغال زنان

با شروع همه‌گیری کرونا، زنان بیشتر از باقی اقشار ضربه خوردند. در دوران کرونا، بخش‌های هتل‌داری، گردشگری و خرده‌فروشی تعطیل شدند که عمدتا توسط زنان اداره می‌شوند. همچنین در دوران همه‌گیری، مراکز مراقبتی کودکان و سالمندان نیز تعطیل شدند و وظیفه مراقبت از اعضای آسیب‌پذیر خانواده بدون دریافت دستمزد بر دوش زنان افتاد. این موضوع در نهایت باعث شد تا بسیاری از زنان در این دوران شغل خود را رها کنند و حتی آنهایی که به دنبال کار بوده‌اند، قید کار جدید را زدند.

به همین دلیل، نرخ بیکاری زنان در این دوران به کمترین سطح خود یعنی به ۱۳.۷درصد در بهار ۹۹ رسیده است. سهم بخش خدمات از اشتغال نیز در این بازه زمانی از ۵۲.۷درصد در زمستان ۹۸ به ۴۸.۱درصد در تابستان ۹۹ کاهش یافته است. پس از پایان بحران کرونا، روند سهم بخش خدمات از اشتغال اما صعودی شده و بیشترین میزان در زمستان ۱۴۰۱ با سهم ۵۳.۷درصدی رکوردار شد. همچنین در این دوره کمترین نرخ بیکاری زنان ۱۴.۲درصد بوده است.