رد پای سیاست‌های غلط در سیل خوزستان
کشاورزان: ۸ شبانه‌روز در سرمای کرخه به آب زدیم
مریم وحیدیان
«این میزان از رها شدن آب را فقط دهه ۶۰ دیده بودیم، زمانی که «جنگ‌زده» بودیم!» این جمله را یکی از کشاورزان رُفَیِّع می‌گوید، یکی از شهرهای مرزی خوزستان با عراق که حالا حدود یک ماهی است در هول و هراس سرازیر شدن سیلاب‌های متناوب و خسارات پی در پی سیل به سر می‌برند. «سه تا سیل‌بند از سوسنگرد تا رفیع باز شده بود. آب، محصولات زمین و زندگی‌مان را با خود می‌برد. از ابتدای بهمن تا الان استرس داریم. روز اول واقعه از صبح تا عصر به صورت ممتد این مردم توی آب سرد رودخانه بودند تا جلوی طغیان آب را بگیرند. صحنه حیرت‌آوری بود، چوب و گونی می‌آوردند و دست به دست از رودخانه می‌گذراندیم. 8 شبانه‌روز پشت هم کار کردیم تا جلوی سیل را بگیریم. گونی به صورت سه‌پله‌ای در سیل‌بند گذاشتیم. بیل مکانیکی‌ها و امکانات دولتی هم دیر رسیدند و طول کشید تا جاده را درست کنند و راه آب را ببندند. در جاهای صعب‌العبور برخی امکانات به کار نمی‌آمد. ساعت‌ها در آب می‌ماندیم. بارندگی هم بود. نیمه‌های شب به آب زدیم که زندگی‌مان را آب نبرد!»
رفیع در شهرستان هویزه حدود ۳ کیلومتر از تالاب هورالعظیم فاصله دارد. یکی از بزرگترین حوزه‌های نفتی خاورمیانه در این منطقه واقع شده است. یک کشاورز دیگر که اهل روستای حاجیه از توابع دشت آزادگان بود، می‌گوید: در سراسر دشت آزادگان خسارات بیشتر بود. در شهر رفیع مردم زودتر دست به کار شدند و خودشان جلوی آب را گرفتند. دشت آزادگان بیشترین میزان خسارت را از این سیل دید.
طبق اعلام رسمی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان دشت آزادگان، ۲۱هزار هکتار از اراضی کشاورزی این منطقه به زیر آب رفته است. فاجعه اینجاست که کشاورزان این منطقه هنوز جبران خسارات سیل ۹۵ را دریافت نکرده‌اند. آن زمان خسارات حدود چهار هزار و ۸۱۰ میلیارد ریال برآورد شده بود که شامل ۲۰هزار هکتار زمین کشاورزی می‌شد. داغ اما دوباره تازه شد. اکنون نه فقط مزارع بلکه دامداری‌ها نیز آسیب دیده‌اند، به خصوص که علوفه دامی زیر آب رفته است. بخشی از این خسارات هم در آینده خود را نشان خواهند داد.
فاجعه‌ای که معطل ۵۰۰ میلیون تومان بود
حسین مرمضی، رئیس انجمن صنفی کشاورزی و منابع طبیعی دشت آزادگان معتقد است با حداکثر ۵۰۰ میلیون تومان هزینه می‌شد از وقوع این سیل جلوگیری کرد. او سازمان آب و برق خوزستان را مقصر دانسته و می‌گوید این ارگان حتی وقتی آژیر خطر به صدا درآمد نیز اقدامات لازم را انجام نداد.
وی بیان می‌کند: مسئولان اعلام کردند که ظرفیت سد کرخه حدود ۵میلیارد مترمکعب است درحالی‌که ورودی سد کرخه حدود ۴میلیارد مترمکعب است یعنی حدود یک میلیارد مترمکعب می‌توانستیم پشت سد قرار دهیم و فضا بود. در این صورت چرا آب با این حجم زیاد یک‌باره رها شد؟
او ادامه داد: عدم لایروبی رودخانه‌ها و عدم بستن زهکش‌های سازمان آب و برق مهم‌ترین دلیل طغیان کرخه و دز بود. رودخانه کرخه به تالاب هورالعظیم می‌ریزد. چند عدد بیل مکانیکی کافی بود تا در طول دو تا سه هفته کرخه و رودهایی که به این رودخانه می‌پیوندد را لایروبی کند. در این صورت دیگر حادثه‌ای که در دشت آزادگان و دیگر شهرهای خوزستان رخ داد، پیش نمی‌آمد. هزینه لازم برای چنین اقدامی حداکثر ۵۰۰ میلیون تومان بود.
مرمضی می‌گوید: سهلانگاری سازمان آب و برق کاملاً مشهود است. به نمایندگی از جامعه کشاورزان، سازمان آب و برق را متهم به اهمال و سهلانگاری می‌کنم. حالا می‌خواهد عمدی باشد یا نباشد. از دادستان خوزستان می‌خواهم تیم ویژه‌ای برای بررسی موضوع بفرستد.
یکی از کشاورزان اهل حاجیه هم می‌گوید: مدت‌هاست که حقابه پرداخت می‌کنیم. انتظار داریم در چنین شرایطی سازمان آب و برق به وظیفه‌اش عمل کند. امسال بابت هر هکتار آب‌دهی حدود ۷۰۰هزار تومان حقابه از سوی کشاورزان پرداخت شد اما سازمان آب و برق حتی به وظیفه خود یعنی لایروبی رودخانه‌ها عمل نکرد.
مزارع کشاورزان زیر آب رفت
عدم لایروبی کرخه و رودهای فرعی منشعب آن تنها دلیل وقوع سیل نبود. دور تا دور منطقه پر از شرکت‌های نفتی است و منافع شرکت نفت باعث شد تا این فاجعه تسهیل شود. شرکت نفت سال‌ها است زمین‌های نفت‌خیز را از مردم خوزستان خریداری می‌کند. در عین حال جلوی عبور آب از هویزه را هم گرفته و همین مساله باعث شده تا کرخه میزان آب بیشتری متحمل شود.
مرمضی در تشریح این موضوع می‌گوید: به خاطر منافع شرکت نفت یک قطره آب در رودخانه هویزه نیست. ظرفیت این رودخانه به گونه‌ای است که به اندازه کرخه می‌توانست حجم آب تحمل کند و می‌توانست سهمی از تالاب هورالعظیم را به خود اختصاص دهد اما متاسفانه در اثر عدم لایروبی و سهلانگاری سازمان آب و برق این حادثه پیش آمد.
رئیس انجمن صنفی کشاورزی و منابع طبیعی دشت آزادگان تصریح می‌کند: حدود چندین هزار هکتار مزارع کشاورزی نابود شد که کشاورزی و دامداری از مهم‌ترین مشاغل منطقه است. چند شب قبل از چند نقطه دیگر آب بیرون زد و مقدار دیگری آب به رودخانه کرخه اضافه شد که هنوز قابل احصا نیست.
طبق اعلام رسمی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان دشت آزادگان، ۲۱هزار هکتار از اراضی کشاورزی این منطقه به زیر آب رفته است. فاجعه اینجاست که کشاورزان این منطقه هنوز جبران خسارات سیل ۹۵ را دریافت نکرده‌اند
وی خاطرنشان می‌کند: در سال‌های ۷۴-۷۵ ده برابر این مقدار آب در کرخه جریان داشت اما سیلی به وقوع نمی‌پیوست. در اثر سهلانگاری این اتفاق افتاد. تاکید می‌کنم اتفاقی که افتاد «سیل» نبود. عنوان سیل را از حادثه کرخه باید حذف کرد. این اتفاق به وضوح یک سهلانگاری به اضافه عدم مدیریت منابع آبی است.
مردم مسئول؛ مسئولان تماشاچی
یک کشاورز اهل رفیع از اقدامات شبانه‌روزی اهالی شهر و کشاورزان برای بستن راه آب و اقدامات پیشگیرانه می‌گوید: همین حالا که حرف می‌زنیم تعدادی از اهالی کشیک می‌دهند چون خطر جاری شدن دوباره سیل وجود دارد. بحران در خوزستان هنوز تمام نشده است. تا همین جای کار اگرچه کمک‌های ارتش و سپاه و هلال احمر برای کاهش بحران بوده اما عملاً این خود کشاورزان بودند که از خسارت‌ها کاسته‌اند.
طبق اظهارات این کشاورز، تاکنون هم قول‌هایی به مردم داده شده اما هنوز وعده‌های مسئولان از سیل قبلی نیز اجرایی نشده است. امیدی به پرداخت خسارت‌ها نیست. می‌گویند مردم شهرهای مرزی در تامین امنیت کشور نقش اساسی بازی می‌کنند، در حالی که آسیب‌های زیست محیطی شرکت‌های نفتی گرفته تا جنگ و بحران سیل جزئی از زندگی ماست. آیا نباید انتظار داشته باشیم در این دوران مسئولان توجه بیشتری برای حل مشکلاتمان داشته باشند؟ در عین حال این فاجعه تصویرگر یک همکاری زیستی و اقدام اجتماعی بود. بی‌شک بدون فعالیت مستقیم و دوشادوش کشاورزان و مردم منطقه به ویژه در رفیع خسارات بیشتری گریبانگیر کشاورزان می‌شد.
مرمضی ضمن تایید این مطلب می‌گوید: ما در خوزستان آب شبکه‌ای خریداری می‌کنیم و چیزی به نام آب آشامیدنی نداریم. آب لوله‌ها برای مصارف حمام و کارهای روزمره دیگر است. کل خوزستان به این شکل است. مردم و کشاورزان سیل‌زده حتی آب شرب نداشتند. روز دوم و سوم کمک آمد اما تاکید می‌کنم ۹۰درصد کمک‌های مردمی بود. غذا توسط نیروهای مردمی تهیه می‌شد. زنان و مردان خوزستان به یکدیگر کمک می‌کردند. از روستاهای مجاور و حتی خرمشهر به مردم منطقه کمک می‌رسید.
وی با اشاره به این موضوع که بعد از مهار سیل تصاویر رقص و شادی خوزستانی‌ها به سرعت در فضای مجازی منتشر شد، می‌گوید: متاسفانه مسئولان اقدام موثری انجام ندادند. آقای واعظی هم که به منطقه آمد، می‌گفت دولت نمی‌تواند خسارت کشاورزان را پرداخت کند. البته این مساله برای ما روشن بود چون در سال ۹۵ هم که کشاورزان با سیل مواجه شدند، دولت خسارتی پرداخت نکرد. مسئولان فقط می‌آیند چند عکس تبلیغی می‌گیرند و می‌روند.
حدود چندین هزار هکتار مزارع کشاورزی نابود شد که کشاورزی و دامداری از مهم‌ترین مشاغل منطقه است. چند شب قبل از چند نقطه دیگر آب بیرون زد و مقدار دیگری آب به رودخانه کرخه اضافه شد که هنوز قابل احصا نیست
رئیس انجمن صنفی کشاورزی و منابع طبیعی دشت‌آزادگان در عین حال می‌گوید: خسارات وارده به زمین‌های کشاورزی دشت آزادگان طبق اعلام رسمی مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان ۲۱هزار هکتار بوده است ولی غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان، خسارات وارده به مزارع کشاورزی را ۶۰ هکتار اعلام کرد. در منطقه روستاهای حاجیه، آلبوعفری و سویدانی و مناطق حاشیه حدود ۴ تا ۵ هزار هکتار را سیل نابود کرد. این تازه یک مسیر از سیل بود. متأسفانه دامداری‌های زیادی زیر آب رفتند. علوفه دامی کاملاً قطع شده و دامداران علوفه دامی ندارند. باغات خیار و گوجه و دانه و لوبیا در این منطقه نابود شدند.
شرکت نفت، انتقال غلط آب و تقسیم‌بندی‌های هورالعظیم
علی ساری، نماینده اهواز در مجلس، دلایل وقوع سیل را به چهار بخش تقسیم می‌کند. او می‌گوید: عدم لایروبی رودخانه کرخه یکی از فاکتورهای خیلی مهم در وقوع سیل اخیر خوزستان بود که متاسفانه به‌رغم تذکرات زیادی که به وزارت نیرو داده شده بود، در این خصوص اهمال شد.
به اعتقاد این نماینده مجلس، یکی دیگر از عوامل موثر در بالا آمدن آب رودخانه کرخه سیاست‌های غلط انتقال آب بود. او در تشریح این عامل بیان می‌کند: به دلیل کم‌آبی کشور این سیاست کلان اتخاذ شد که راه ورود آب به کشور عراق بسته شود. یک سوم هورالعظیم در ایران و دو سوم آن در کشور عراق واقع شده، با این حال جلوی انتقال آب به عراق گرفته شده و دایک مرزی در هورالعظیم ساخته شد. همین مساله در بالا رفتن آب کرخه اثرگذار بود. البته در بحبوحه سیل نقاطی از دایک مرزی باز شد.
عامل موثر دیگر در وقوع سیل به گفته ساری، تقسیم‌بندی هورالعظیم به چهار بخش بود که سبب شد تا بخش‌های عمیق و غیرعمیق رودخانه از هم جدا شود. همچنین فاکتور چهارم بی‌آبی بیش از ۱۰ ساله بود که باعث شد تا سیل‌بند مدت‌ها مرطوب نشود و چسبندگی آن کاهش و شکنندگی آن بالاتر برود.
اما مساله دیگری که دلایل تاکنون پرداخته شده در وقوع سیل عنوان نشده، تاثیر فعالیت‌های شرکت نفت در وقوع سیل بوده است. همان‌طور که کشاورزان نیز تاکید داشتند، خشکی بخش‌هایی از هورالعظیم آن هم به صورت عامدانه یکی از دلایل بالا آمدن آب کرخه بوده است. ساری، منشا اصلی مشکل را در قراردادهای تاسیسات شرکت نفت دانسته و می‌گوید: قراردادهایی که برای تاسیسات شرکت نفت بسته شده، طوری است که خشکی منطقه را فرض گرفته و تا زمانی که ایام خشکسالی تمام شده، آب به سمت تاسیسات سرازیر می‌شود که این روال طبیعی آن است که راه آب را ببندند. این مساله نیز در افزایش آب رودخانه کرخه موثر بوده است اما اقدام غیرکارشناسی در بستن قراردادها اصلی‌ترین مشکل در آن رابطه بوده است. با تلاش دولت در برخی نقاط رهاسازی آب انجام شده بود.
نماینده اهواز در مجلس می‌گوید: در حال حاضر دو نگرانی عمده وجود دارد؛ یکی اینکه به علت بارش‌های پی در پی مساله رها نشود و بعد خسارات کشاورزان هرچه سریع‌تر پرداخت نشود. البته خسارات کشاورزان در سال ۹۵ نیز پرداخت نشده است.
دیدگاه تان را بنویسید