افزایش شکاف دولت- ملت؛ درصورت بودجه‌بندی اشتباه

نشست تخصصی«سیاست‌گذاری در بحران» به همت موسسه دین و اقتصاد در محل این موسسه برگزار شد.

به گزارش جماران، در این نشست «رضا امیدی»، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه سیاست‌گذاری در بحران چند وجه دارد، گفت: سیاست‌گذاری در شرایط بحران به ظرفیت نظام‌های سیاسی برمی‌گردد و این ظرفیت در سه بعد دانشی، سیاسی و اجرایی شکل می‌گیرد. در پایه‌ای‌ترین تعریف‌هایی که از علم سیاست‌گذاری وجود دارد، منظور دانشی است که از مشکلات اجتماعی پیشگیری می‌کند. ما زیاد می‌شنویم که برخی می‌گویند قوانین خوبی داریم اما اجرا نمی‌شوند یا سیاست‌های خوبی اتخاذ شده که بد اجرا می‌شوند در حالی‌که اصلا این‌طور نیست. سیاست آن چیزی است که اجرا می‌شود نه آن چیز که انشا می‌شود.

وی افزود: بودجه‌ریزی نیز یک مساله تکنیکال نیست. در همه دنیا بودجه به عنوان سیاسی‌ترین سندی که دولت‌ها تدوین می‌کنند، شناخته می‌شود. هم بودجه‌ریزی و هم سیاست‌گذاری از دل رابطه دولت و جامعه برمی‌آیند. از این زاویه می‌خواهم به بودجه سال 1398 بپردازم چرا که بخشی از این پردازش ناشی از نگرانی‌هایی است که نسبت به بودجه سال 1402 وجود دارد که مبادا تاثیراتی که در سال 98 منجر به تدوین بودجه سال 1399 شد، در ارتباط با سال آینده هم رخ دهد. می‌خواهیم بدانیم برداشت سیاست‌گذار از اتفاقات اخیر چه بوده و آن برداشت چگونه در بودجه نمایان می‌شود.

مرتب اعتماد به حل مسائل توسط دولت‌ها، کم‌رنگ‌تر می‌شود

امیدی با اشاره به نتایج پیمایش ملی سلامت اجتماعی که در سال 1397 صورت گرفته، گفت: تقریبا در اکثر حوزه‌های رفاهی، نشاط اجتماعی، وضع اقتصادی، مسکن، اشتغال و... بین 60 تا 70درصد پاسخ‌دهندگان گفته‌اند وضعیت ما در 5 سال آینده بدتر خواهد شد. جالب است که بدانید در تمام این محورها، گروه سنی جوانان 18 تا 29 سال نگاه بدبینانه‌تری به آینده داشته‌اند. دلالت‌های مهمی که می‌توان از این پیمایش دریافت این است که جامعه فکر می‌کند به میزان تلاشی که می‌کند، دستاوردی برای او حاصل نمی‌شود. از اواخر دهه 1380 تا سال 1399 که آخرین پیمایش ملی انجام گرفت، می‌بینیم مرتب اعتماد به اینکه دولت‌ها توان حل مسائل دارند در بین پاسخ‌دهندگان کم‌رنگ‌تر می‌شود. این ناامیدی نه فقط نسبت به نظام سیاسی بلکه نسبت به سایر گونه‌های اقتدار مانند دانشگاهیان، نخبگان و... ایجاد شده است. اینجاست که می‌بینید سلبریتی‌ها بیشتر دیده می‌شوند.

نرخ پوشش بیمه بیکاری یک سوم میانگین جهانی است

وی افزود: یافته دیگری که در پیمایش‌های صورت گرفته وجود دارد، حس تضییع حق است یعنی جامعه فکر می‌کند حقش بیشتر تضییع می‌شود و سازوکارهای قانونی به تسخیر صاحبان قدرت درآمده است. وقتی جامعه چنین تصویری از وضعیت خود دارد، یک نقد به میان می‌آید که وضعیت کشور بهتر از چیزی است که جامعه درک می‌کند اما واقعیت این است وقتی شما به داده‌های رسمی مراجعه می‌کنید، می‌بینید اتفاقا وضعیت بدتر از چیزی است که مردم احساس می‌کنند. چیزی حدود 50 درصد از شاغلان فاقد هرگونه بیمه هستند. نرخ پوشش بیمه بیکاری حدود 9درصد است در حالی‌که میانگین جهانی آن 30درصد و در برخی کشورها 90درصد است. گزارش‌های موجود نشان می‌دهد در فاصله سال‌های 1390 تا 1398 نسبت هزینه‌های ثروتمندترین دهک نسبت به فقیرترین دهک از 10 به 14 برابر افزایش پیدا کرده است.

حدود 50 درصد از شاغلان فاقد هرگونه بیمه هستند. گزارش‌های موجود نشان می‌دهد در فاصله سال‌های 1390 تا 1398 نسبت هزینه‌های ثروتمندترین دهک نسبت به فقیرترین دهک از 10 به 14 برابر افزایش پیدا کرده است

ناکارآمدی دولت باعث توسل به ابزار زور می‌شود

استاد دانشگاه تهران در ادامه بیان کرد: سال 1398 را به عنوان یک نقطه مهم تلقی می‌کنم. در سال 1397 آمریکا از برجام خارج شد. در آبان 1398 افزایش قیمت بنزین به موجی از اعتراضات دامن زد. سپس ترور سردار سلیمانی، ساقط کردن هواپیما و کرونا رخ داد لذا سال 1398 سال بسیار سنگینی بود اما سوال این است که این سختی‌ها چگونه خود را در قانون بودجه سال بعد نشان داد؟ بودجه سال 1399 تنها بودجه‌ای بود که بدون مطرح شدن در صحن علنی تصویب شد. در همین قانون، مجلس حدود 60هزار میلیارد تومان به حجم بودجه‌ای که دولت ارائه کرده بود، افزود. از این مقدار حدود 40هزار میلیارد تومان برای امور دفاعی، امنیتی و انتظامی افزوده شده است. به عنوان مثال فقط بودجه یکی از بخش‌های نیروی انتظامی حدود 6هزار میلیارد افزایش داشته درحالی‌که کل بودجه نظام سلامت در سالی که کرونا آمد 1300 میلیارد تومان بوده است. ممکن است گفته شود این عددها در کل بودجه دولت، رقمی به حساب نمی‌آیند اما برای من که سال‌ها در سازمان برنامه بودم، عددهای مهمی هستند.

امیدی خاطرنشان کرد: در همان بودجه اعتبارات برای بازماندگان از تحصیل که در 8 استان هدف در نظر گرفته شد، نصف شد. امسال وزارت آموزش و پرورش برآوردهایی داشته که اگر 2300 میلیارد تومان بودجه به او اختصاص پیدا کند، می‌تواند در سال 1402 حدود 560هزار دانش‌آموز بازمانده از تحصیل را به مدرسه برگرداند اما می‌بینیم در سال 1401 ردیف اعتباری خرید تجهیزات امنیت شهری بالغ بر 3 هزار میلیارد تومان بوده در حالی‌که در لایحه دولت اول 10میلیارد تومان بود. بعد از بازگرداندن لایحه بودجه به دولت این رقم به 800 میلیارد تومان افزایش یافت که همین رقم هم توسط مجلس تغییر کرد و به 3 هزار میلیارد تومان رسید اما می‌بینیم یارانه شیر مدارس که این‌همه مورد تاکید است، در سال 1401 اعتباری معادل 300 میلیارد تومان داشته است. چرا من نیروی انتظامی را مثال می‌زنم؟ چون ما وقتی از لحاظ نظری به مشروعیت دولت‌ها می‌پردازیم، می‌گوییم دولت‌ها از طریق کارایی یا دموکراسی کسب مشروعیت می‌کنند لذا اگر این دو را نداشته باشند، به ابزار زور تبدیل می‌شوند. در حوزه فرهنگ، مجلس حدود 3600 میلیارد تومان را به بودجه امور فرهنگی و هنری اضافه کرده که از این مقدار 2400 میلیارد تومان به صداوسیما اضافه شده است. شما وضعیت فقرتان به این صورت است که می‌بینید، آن تنش اجتماعی سال 1398 را هم داشته‌اید و با کرونا روبه‌رو شده‌اید اما این‌گونه عمل می‌کنید؟ در همین مجلس یک‌سری برنامه به بودجه نیروی انتظامی اضافه شده مانند طرح ذوالفقار تحت عنوان تقویت بنیه امنیت شهری با اعتبار 2500 میلیارد تومان که اصلا در برنامه‌های دولت نبوده است. به طور کلی در سال‌های 1397 تا 1399 اعتبار نیروی انتظامی حدود دو برابر شده است درحالی‌که در همین مدت بودجه حوزه سلامت 25درصد و بودجه آموزش و پژوهش 57درصد افزایش یافته و کل اعتبارات حوزه محیط زیست در سال 1399 حدود 600میلیارد تومان بوده است.

ما یکی از کشورهایی هستیم که پرداخت از جیب مردم در حوزه سلامت، بیش از دو برابر میانگین جهانی است. در حوزه آموزش عمومی، این شاخص 2.5 برابر میانگین جهانی است درحالی‌که در قانون اساسی دولت مکلف به تامین رایگان است

پرداخت بیش از دو برابر میانگین جهانی از جیب مردم در حوزه سلامت

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با اشاره به وقایع آبان 1398 گفت: به‌رغم اینکه رئیس‌جمهور وقت اعلام کرد من صبح متوجه قضیه شدم، دیدیم که نیروهای انتظامی در همان صبح در میادین شهر حضور داشتند. این یعنی ما بیش از تبعات اجتماعی آن طرح، پیامدهای انتظامی آن را مورد توجه قرار دادیم. یک اقتصاددان فرانسوی می‌گوید اگر دولت‌ها در زمان مناسب اعتبارات کافی را برای حل مسائل اجتماعی اختصاص ندهند، ناگزیر می‌شوند بعد برای سرکوب اعتراضات ناشی از تبعات آن بی‌توجهی، اعتبارات بیشتری هزینه کنند.

آن چیزی که از بودجه سال 1399 فهمیده می‌شود، همین مساله است یعنی سیگنالی که دولت به جامعه می‌دهد این است که من در حوزه‌هایی که به زندگی شکل می‌دهد، عقب‌نشینی کرده‌ام. تحلیل خیلی از جامعه‌شناسان از اعتراضات اخیر این است که واکنش‌های مشاهده شده، برای زندگی است. ما یکی از کشورهایی هستیم که پرداخت از جیب مردم در حوزه سلامت، بیش از دو برابر میانگین جهانی است. در حوزه آموزش عمومی، این شاخص 2.5 برابر میانگین جهانی است درحالی‌که در قانون اساسی دولت مکلف به تامین رایگان است. البته ما در دوره‌هایی آموزش رایگان داشته‌ایم.

امیدی در پایان گفت: آیا این اتفاقی که در ساحت سیاست‌گذاری ما در سال 1398 اتفاق داد و نمود آن را در سال‌های 1399 و 1400 دیدیم، برای سال 1402 هم می‌خواهد تکرار شود؟ اگر تکرار شود، ما چه مواجهه‌ها و چه شکاف‌های بیشتری در رابطه دولت و ملت خواهیم داشت؟