تقابل ۴۰ ساله پ.ک.ک و ترکیه پایان می‌یابد؟

رامین پرتو

مساله تقابل دولت ترکیه با شبه‌نظامیان کُرد، موضوعی دیرینه است و طی بیش از یک دهه گذشته هم این رویارویی به شدت سیر صعودی به خود دیده است و حالا هم به نوعی این روند ادامه دارد. اگر رسانه‌های ترکیه را ماهانه رصد کنیم به این خروجی می‌رسیم که ارتش ترکیه به صورت میانگین حداقل 2 حمله علیه شبه‌نظامیان پ.ک.ک (حزب کارگران کردستان) انجام می‌دهند که دولت این کشور معتقد است این اقدامات به نوعی در راستای مبارزه با تروریسم قلمداد می‌شود. از سوی دیگر باید توجه شود که ترکیه با کردهای مستقر در شمال عراق و سوریه هم که آنها را در ارتباط با ایالات متحده و در ادامه پ.ک.ک می‌داند، هم در تقابل کامل است و هنوز هم آنها را تهدید جدی برای امنیت ملی خود می‌داند. توجه داشته باشید که این تقابل نظامی حدود 40 سال است در ابعاد مختلف ادامه دارد و حالا اما زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد که نشان از احتمال صلح میان این جریان با دولت ترکیه دارد. 

مخالفان در آنکارا می‌گویند اتحاد حاکم ترکیه ممکن است با تمایل به جلب حمایت حزب دموکراسی و برابری برای تغییر قانون اساسی چشم‌انداز سیاسی را به نفع اردوغان و برای برنامه‌ریزی در انتخابات ۲۰۲۸ تقویت کند

چند روز پیش دولت باغچلی، رئیس حزب حرکت ملی‌گرا در نشست هفتگی این جریان با اشاره به وضعیت عبدالله اوجالان، رهبر پ.ک.ک گفت: «من به کسانی که می‌گویند اوجالان نباید آزاد باشد، هیچ اتفاقی نمی‌افتد، فریاد می‌زنم اگر انزوای او برداشته شده، بگذارید بیاید و در جلسه حزب دموکرات (حامی کردها) در مجلس صحبت کند. بگذارید فریاد بزند که تروریسم کاملاً پایان یافته و سازمانش منحل شده است». باغچلی افزود: اگر اوجالان چنین سخنرانی در پارلمان کند، ممکن است راه برای آزادی او از زندان بر اساس ماده ۳ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر موسوم به «حق امید» وجود داشته باشد که مجازات‌های زندان نامحدود را ممنوع و زمان آن را ۲۵ سال اعلام کرده است. باغچلی افزود که اگر اوجالان این عزم و اراده را از خود نشان دهد، باید ترتیبات قانونی در خصوص استفاده از حق امید اندیشیده شود و راه برای بهره‌مندی او از این وضعیت باز باشد. او در ابتدای سخنرانی خود گفت که اظهارات وی ممکن است مسیر تاریخ را تغییر دهد و زنجیرهای ترکیه را بشکند. او همچنین گفت که هر موضوع و هر بحرانی باید در پارلمان مطرح شود و اصلاحات دموکراتیک لازم برای رفع نگرانی شهروندان کرد 

انجام شود. 

اگرچه باغچلی گاعلام کرد که مخالف آغاز گفتگوهای صلح جدید بین پ.ک.ک و دولت ترکیه است که بارها در فاصله سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۵ شکست خورده اما اظهارات وی نشان می‌دهد که ملی‌گراترین عنصر در مجمع برای مذاکره برای حل این موضوع از طریق پارلمان آماده است. او همچنین اشاره کرد که مادران فعالان پ.‌ک.‌ک باید با فرزندان خود ملاقات کنند، این تعبیری است که پ‌.ک‌.ک باید خلع سلاح شود و به اعضا اجازه داده شود به زندگی عادی خود بازگردند. 

در این خصوص البته انتقادهایی به دولت باغچلی به دلیل اعلام این مواضع در داخا پارلمان ترکیه انجام شده است. به عنوان مثال اوزگور اوزل، رئیس حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)(اپوزیسیون اصلی ترکیه) در این خصوص گفت که پارلمان باید محل اصلی حل و فصل مساله کردها باشد و همه چیز باید شفاف مورد بحث قرار گیرد. این در حالیست که اردوغان در اظهاراتی تلویزیونی گفت که ائتلاف حاکم او فرصتی بی‌نظیر برای پایان دادن به ترور ارائه می‌دهد و هیچکس نباید ابتکار جدید را فدای منافع شخصی کند و این نشان می‌دهد که باغچلی از قبل درخواست خود را هماهنگ کرده است.

پس از آخرین تلاش بین ترکیه و حزب کارگران کردستان (پ.‌ک.‌ک) در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، این جریان با تأکید بر دشواری مذاکرات صلح، مسئولیت حمله مسلحانه هفته گذشته در آنکارا را به عهده گرفت و حالا اردوغان یک قدم عقب نشسته است

نکته اینجاست که تحرکات اخیر باغچلی باعث ایجاد یک سری شایعات در ترکیه شده است مبنی بر اینکه آنکارا در نظر دارد حل مسئله کردها را با شروعی تازه آغاز کند؛ به گونه‌ای که  باغچلی اوایل ماه جاری در مراسم افتتاحیه مجلس به سمت اعضای حزب دموکرات رفت و با آنها دست داد و گپ کوتاهی زد و سپس هفته گذشته، از اوجالان خواست تا بیانیه‌ای برای انحلال پ.ک.ک منتشر کند. این در حالیست که اوجالان از سال ۱۹۹۹ در جزیره‌ای دورافتاده در دریای مرمره نگهداری می‌شود اما دو نماینده برجسته پارلمان ترکیه از حزب طرفدار کُرد این کشور هفته گذشته گفتند که هرگونه راه‌حلی برای مسئله کردها باید با پایان دادن به انزوای اوجالان آغاز شود. خانواده او و وکلای اوجالان بیش از ۴۴ ماه است که نتوانسته‌اند با او صحبت یا ملاقات کنند و همین موضوع حالا به محل اختلاف تبدیل 

شده است.

صلح برقرار می‌شود؟

اما تا چه حد می‌توان به پایان مخاصمه مسلحانه میان آنکارا و پ.ک.ک امیدوار بود؟ پس از آخرین تلاش بین ترکیه و حزب کارگران کردستان (پ.‌ک.‌ک) در سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۵، پ‌.ک.‌ک با تأکید بر اینکه ازسرگیری مذاکرات صلح چقدر دشوار خواهد بود، مسئولیت حمله مسلحانه هفته گذشته در آنکارا را بر عهده گرفت که منجر به کشته شدن پنج نفر شد. با این حال، صلح، منافع عمده‌ای برای ترکیه به همراه خواهد داشت؛ چراکه بار فعلی را از دوش نیروهای امنیتی این کشور کم می‌کند، اقتصاد توسعه نیافته مناطق جنوب شرق عمدتاً کردنشین را تقویت می‌کند و تنش‌های اجتماعی را کاهش می‌دهد.

رویترز در این خصوص نوشته است: «بسیاری از کردها امیدوارند که یک توافق صلح اصلاحات دموکراتیک و تقویت زبان کردی و حقوق فرهنگی را به همراه داشته باشد و مقامات در مورد هرگونه طرح احتمالی برای تحقق این امر با جدیت صحبت می‌کنند، اما تشدید درگیری در غرب آسیا و ناراحتی ترکیه از حضور شبه نظامیان در شمال عراق و سوریه به عنوان عواملی در محاسبات آنکارا تلقی می‌شود. وهاپ کوسکون، مدرس حقوق در دانشگاه دیکله در بزرگ‌ترین شهر دیاربکر در جنوب شرقی ترکیه در این مورد می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین دلایل، پویایی منطقه است، زیرا بی‌ثبات‌سازی غرب آسیا منجر به افزایش هزینه‌ها برای ترکیه درخصوص مسئله کردها می‌شود». 

او می‌گوید: «تنها اقدام ملموس تاکنون اجازه آنکارا به برادرزاده اوجالان برای ملاقات با عمویش بوده است که اولین ملاقات خانوادگی در چهار سال و نیم گذشته است. او متعاقباً به نقل از عمویش گفته که اگر شرایط مساعد باشد قدرت پایان دادن به درگیری را دارد». اردوغان هم اخیراً پیشنهاد باغچلی را «پنجره تاریخی فرصت» توصیف کرد و از کردها خواست دست دراز شده را بپذیرند. اما او همچنین گفت که هیچ تماسی با (پ.ک.ک صورت نگرفته است. 

همچنین طیپ تمل، معاون رهبر حزب دموکراسی و برابری اعلام کرده که «تماس باغچلی مستلزم ارزیابی دقیق است، اما گفت که ابهام عمیقی در مورد برنامه‌های آنکارا وجود دارد». تمل به رویترز گفت: «دولت باید در مورد این موضوع تصمیم بگیرد و پویایی ایجاد کند که بتواند روندی را آغاز کند. از نظر سیاسی، محیط مساعدی برای حل و فصل مناقشه وجود دارد. برخی از مفسران گفتند که اتحاد حاکم ترکیه ممکن است با تمایل به جلب حمایت حزب دموکراسی و برابری برای تغییر قانون اساسی باشد که می‌تواند چشم‌انداز اردوغان را در انتخابات برنامه‌ریزی شده برای سال ۲۰۲۸ تقویت کند. همچنین عدم اطمینان در مورد میزان اقتداری که اوجالان هنوز از زندان بر پ.ک.ک اعمال می‌کند، وجود دارد». 

بر همین اساس باید دید که با وجود استقبال ملی و سیاسی از این طرح، آیا اردوغان راضی به پایان این مناقشه پس از چهار دهه می‌شود یا خیر!