بازتعریف روابط با گذر از حواشی کودتای ۲۰۱۳

رامین پرتو

بدون شک بهار عربی و سلسله رخدادهایی که در پس آن به وقوع پیوست در تاریخ منطقه غرب‌آسیا و شمال آفریقا تا ابد ماندگار خواهد ماند و شکی وجود ندارد که این روند بخشی از سیاست و امنیت بین‌الملل را دگرگون کرد. یکی از کشورهایی که در این عرصه در همان اثنا دستخوش تغییر قرار گرفت، مصر بود که تحت رهبری حسنی مبارک اداره میشد. به روی کار آمدن محمد مرسی هب عنوان اولین رئیس جمهوری غیرنظامی در قاهره که اتفاقاً خط و خطوط اخوانی داشت بدون شک نقطه عطفی در حوزه سیاسی این کشور به حساب می‌آید اما عمر ریاست جمهوری او صرفاً به یکسال قد داد و طی کودتایی که نظامیان این کشور با حمایت پشت پرده عربستان، امارات و برخی دیگر از کشورهای غربی در قاهره انجام دادند او هم به حاشیه رانده شد و چندی بعد هم در قفس‌های دادگاه کیفری عالی مصر محاکمه شد. 

در همانوقع عبدالفتاح السیسی که رئیس ستاد مشترک ارتش مصر به حساب می‌آمد این کودتا را سر و شکل داد و در نهایت او از 2013 تا به امروز بر صندلی ریاست جمهوری مصر تکیه زده است. اینکه نظامیان ریشه مستحکمی در اقتصاد و سیاست مصر دارند موضوع جدیدی به حساب نمی‌آید و عملاً مدلی از حکمرانی سرزمین فرعون را به تصویر می‌کشد اما موضوعی که در این بین به عنوان یک گزاره مهم باید مدنظر قرار بگیرد، روابط مصر با ترکیه است. واقعیت این است که آنکارا به دلیل خط و ربطی که با اخوان‌المسلمین دارد، در زمان کودتای مصر به نوعی سرمایه خود یعنی محمد مرسی را در لبه پرتگاه دید و در همان هنگام هم حمایت‌های زیادی از وی به عمل آورد اما در نهایت با روی کار آمدن السیسی نه تنها سران اخوان‌المسلمین را یک به یک زندانی و به اعدام محکوم کرد، بلکه روابط قاهره و آنکارا دچار یک دگرگونی خاص شد و به حاشیه رفت. در این میان بارها اخباری در مورد ترمیم روابط میان دو کشور از سوی رسانه‌های ترکیه و مصر منتشر شد اما هیچگاه خروجی آن مثبت نبود ولی حالا به نظر می‌رسد که یخ روابط میان قاهره و آنکارا در حال آب شدن است. 

سفر السیسی به ترکیه در حالی انجام می‌شود که هنوز هم اخوان‌المسلمین در مصر زیر شدیدترین انتقادها و فشارها قرار دارند و از سوی دیگر اردوغان هم سعی دارد تا خود را حامی آنها به دنیا معرفی کند و حالا باید منتظر خروجی این دیدار بر جریان مذکور بود

بر اساس گزارش رسانه‌های ترکیه، عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر قرار است در تاریخ ۴ سپتامبر به آنکارا سفر کند تا در جلسه «شورای عالی همکاری‌های راهبردی ترکیه و مصر» شرکت کند و این اولین سفر سیسی به ترکیه از سال ۲۰۱۳ و پس از کودتا به حساب می‌آید که نگاه‌ تمام تحلیلگران را به خود دوخته است. بسیاری معتقدند که «دشمنی بزرگ» میان مصر و ترکیه با این سفر به «دوستی بزرگ» تبدیل خواهد شد؛ چراکه رجب طیب اردوغان و السیسی در این دیدار توافق‌نامه‌هایی را امضا خواهند کرد که روابط دوجانبه را به سطح جدیدی ارتقا خواهد داد. بر اساس گزارش آناتولی، این دو همچنین درباره مسائل منطقه‌ای، به ‌ویژه لیبی و غزه، با هم گفت‌وگو خواهند کرد و همچنین گفته شده که اردوغان و السیسی ریاست جلسات «شورای عالی همکاری‌های راهبردی» را که در آنکارا برگزار خواهد شد، بر عهده 

خواهند داشت. 

نکته اینجاست که سفر السیسی به آنکارا پس از سفر اردوغان به قاهره در ماه فوریه، که هر دو کشور آن را تاریخی توصیف کردند، صورت می‌گیرد و انتظار می‌رود رئیس‌جمهور مصر با یک هیئت بزرگ شامل وزرا و مقامات بلندپایه به آنکارا سفر کند. روزنامه الاهرام مصر هم در مورد این سفر نوشته است که «انتظار می‌رود در چارچوب شورای عالی همکاری‌های راهبردی که برای اولین بار تشکیل می‌شود، گام‌هایی برای توسعه روابط اقتصادی و تجاری دوجانبه و همکاری در زمینه‌هایی مانند گردشگری، حمل و نقل، انرژی، گردشگری و صنایع دفاعی برداشته شود». این در حالیست که هر دو طرف در دیدار ۱۴ فوریه، هدف افزایش حجم تجارت به ۱۵ میلیارد دلار در پنج سال را تعیین کردند. منابع ترکیه هم اعلام کرده‌اند که در جریان آماده‌سازی برای جلسه‌ای که قرار است در آنکارا برگزار شود، هاکان فیدان و بدر عبدالعاطی، وزرای خارجه ترکیه و مصر، در اوایل ماه اوت در قاهره با هم ملاقات کردند که نشان از اهمیت این نشست و خروجی آن برای قاهره و آنکارا دارد. نکته بسیار مهم این است که مسائل مربوط به گسترش توافق تجارت آزاد ترکیه و مصر و از سرگیری خدمات شناوران «رو-رو» برای حمل و نقل خودورها و دیگر وسایل نقلیه بین مرسین و اسکندریه یکی از مهمترین محورهایی است که توسط دو طرف در این نشست به گفت‌وگو و تبادل نظر گذاشته خواهد شد. 

آنکارا به دلیل خط و ربطی که با اخوان‌المسلمین دارد، در زمان کودتای مصر به نوعی سرمایه خود یعنی محمد مرسی را در لبه پرتگاه دید و در همان هنگام حمایت‌های زیادی از وی به عمل آورد؛ اما در نهایت با روی کار آمدن السیسی همه اهداف به حاشیه رفت

تغییر لحن آنکارا 

تحول بزرگ در روابط ترکیه و مصر، نحوه تعریف آنکارا از تحولات ژوئیه ۲۰۱۳ را تغییر داده است که آنرا می‌توان از منظر شکلی هم مشاهده کرد. به عنوان مثال وب‌سایت رسمی وزارت خارجه ترکیه در طول سال‌هایی که روابط میان دو کشور سرد بود، وقایع ۲۰۱۳ را «کودتا» توصیف می‌کرد و خاطرنشان می‌کرد که روابط ترکیه و مصر به دلیل این حادثه تیره شده است. با این حال، از سال ۲۰۱۹، زمانی که تصمیم به عادی‌سازی روابط گرفته شد، اصطلاح «کودتا» از وب‌سایت وزارت خارجه ترکیه به صورت کلی حذف شد. در این وب‌سایت برای توصیف آن‌چه در روابط دو کشور در سال ۲۰۱۳ رخ داد، نوشته شده است: «پس از پایان حکومت رئیس‌جمهور مرسی در ۳ ژوئیه ۲۰۱۳، نمایندگی دیپلماتیک در پایتخت‌های دو کشور از نوامبر ۲۰۲۳ در سطح کاردار انجام شده است». در جریان روند عادی‌سازی با مصر، امتناع ترکیه از اجازه فعالیت‌ها و تبلیغات ضد السیسی توسط حامیان گروه اخوان المسلمین که در ترکیه (به ویژه در استانبول) زندگی می‌کردند و خروج بسیاری از آن‌ها از این کشور، از جمله مهم‌ترین گام‌ها در تلاش‌ها برای بازسازی روابط دوجانبه بود که نشان میداد اردوغان و تیمش به روابط با قاهره به شدت نیاز دارند. 

علیرغم بهبود روابط، ترکیه و مصر در برخی از مسائل منطقه‌ای به ‌ویژه پرونده لیبی، دیدگاه‌های متفاوتی دارند؛ چراکه ترکیه و مصر در جنگ داخلی لیبی در طرف‌های مقابل هم بودند و این وضعیت به ‌طور اصولی تغییر نکرده است. با این حال ترکیه اخیرا تماس‌های خود را با دولت بنغازی که توسط مصر و دیگر کشورهای منطقه حمایت می‌شود، افزایش داده و حتی پیام داده که کنسولگری ترکیه در بنغازی که مدتی بسته شده بود، به‌زودی بازگشایی خواهد شد. هر دو طرف اعلام می‌کنند که بر سر ادامه همکاری برای برگزاری انتخابات در لیبی در اسرع وقت، به توافق رسیده‌اند اما با این حال هنوز مشخص نیست که آیا ترکیه حضور نظامی خود را در لیبی ادامه خواهد داد و سرنوشت توافق‌نامه مرزبندی دریایی که در سال ۲۰۱۹ با لیبی امضا کرده، چه خواهد شد. بر این اساس انتظار می‌رود اردوغان و السیسی همچنین به بحث درباره مسائلی مانند جنگ اسرائیل و حماس، خطر گسترش تنش‌ها به دیگر نقاط منطقه، میانجی‌گری مداوم ترکیه بین سومالی و اتیوپی و تنش‌های موجود در سودان بپردازند. نکته پایانی این است که این دیدار در حالی انجام می‌شود که هنوز هم اخوان‌المسلمین در مصر زیر شدیدترین انتقادها و فشارها قرار دارد و از سوی دیگر اردوغان هم سعی کرده تا خود را حامی آنها به دنیا معرفی کند. به همین دلیل باید منتظر بود و دید که خروجی این دیدار قرار است چه تاثیری بر این جریان داشته باشد.