مجادله چندباره دو همسایه با محوریت قفقاز جنوبی

رامین پرتو

سال 2023 میلادی به گواه داده‌های موجود برای جمهوری آذربایجان و به خصوص الهام علی‌اف، رئیس جمهوری این کشور، سال خوبی در عرصه سیاسی و حتی میدانی ارزیابی شد؛ به گونه‌ای که او توانست با کمک اسرائیل و ترکیه نه تنها مواضع خود را در جنگ با ارمنستان بر سر قره‌باغ تثبیت کند بلکه این کشور را مجبور کند تا به هر ترتیب برخی‌ از شروط باکو را بپذیرد. در سال 2024 هم که تاکنون چهار ماه از آن سپری شده علی‌اف یک دستاورد سیاسی را برای خود رقم زد و اوایل فوریه نتایج انتخابات ریاست جمهوری به نفع او منتشر شد؛ موضوعی که چندان هم دور از ذهن نبود. در این میان اساساً علی‌اف خود را پیروز میدان در قفقاز جنوبی می‌داند و با حمایتی که از سوی تل‌آویو و آنکارا کسب کرده سعی دارد منافع کلان باکو را تا زمانی که بر سر کار است یکی پس از دیگری به نام خود تثبیت و در تاریخ کشورش نام خود را به عنوان «فاتح بزرگ» درج کند، اما در این میان اتفاقاتی در حال روی دادن است که به نوعی می‌تواند معادلات وی را به هم بریزد. به عنوان مثال از زمانی که پرونده قره‌باغ به نفع باکو تغییر ماهیت داد، تظاهرات گسترده‌ای علیه نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان به راه افتاد و معترضان به دلیل سرخورده شدن در این جنگ خواستار استعفای وی شدند. این در حالیست که پاشینیان سعی کرد برای آنکه از زیر فشارها جان سالم به در ببرد، مسکو را به عدم حمایت از ایروان متهم کند که البته تا حد زیادی هم درست به نظر می‌رسد زیرا تغییر معادلات در پرونده قره‌باغ اگرچه به نفع باکو رقم خورد و روسیه هم صرفاً نظاره‌گر این موضوع بود، اما بدون شک این موضوع گریبان علی‌اف را خواهد گرفت و به نظر می‌آید که حالا باید آرام آرام شاهد این رخداد باشیم. البته این رخداد یک روی دیگر هم دارد که به مسکو مربوط می‌شود؛ چراکه روسیه برای آنکه بتواند از متمایل شدن بیش از حد پاشینیان به سمت غرب جلوگیری کند، به دنبال سرنگون کردن وی در داخل و بدنام کردن وی در افکار عمومی ارمنستان بود تا بتواند به هر ترتیب او را به حاشیه براند. پاشینیان هم این موضوع را به خوبی دریافته و از سال گذشته میلادی تاکنون در حال چرخش آهسته به سمت غرب و به خصوص اتحادیه اروپا است؛ چراکه عنصر دین (مسیحیت) در این راستا می‌تواند به نفع وی کارساز باشد و او حالا به دنبال آن است تا با این اقدام پدافند سیاسی علیه سناریوی مسکو به راه بیندازد. برای درک این موضوع کافی است که به مواضع اخیر مسکو توجه کنیم. حدود پنج روز پیش سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه در یک نشست خبری به حضور مربیان پنتاگون در ایروان، سفر ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو به ارمنستان در ماه مارس و رزمایش‌های سال گذشته میلادی که آمریکا در آن حضور داشت، اشاره کرد و گفت که تمامی این رویدادها ضد روسی هستند و با هدف بی‌ثباتی وضعیت در منطقه قفقاز جنوبی انجام شده‌اند. ماریا زاخارووا، در ادامه سخنان خود افزود: نخست‌وزیر ارمنستان واقعا تجربه حل مسائل منطقه‌ای را دارد و برای او احترام قائل هستیم، اما تمامی این رویدادها و اقدامات را مربیان، مشاوران و سیاستمداران اتحادیه اروپا خط‌دهی می‌کنند؛ اما در اصل اتحادیه نیز به عنوان پوششی برای ناتو عمل می‌کند! 

روز گذشته وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای آذربایجان مواضع نظامی در استان‌های «تاووش» و «گغارکونیک» را گلوله‌باران کرده‌اند و در مقابل وزارت دفاع آذربایجان هم اعلام کرد نیروهای ارمنی به سمت مواضعی در مسیر شهرک «منجوغلو» در منطقه «تووز» تیراندازی کرده‌اند

تحریک میدانی در اوج تنش سیاسی

جمهوری آذربایجان با هزینه‌های سیاسی و میدانی هنگفتی که در پرونده قره‌باغ متحمل شد، به دنبال آن است تا در نهایت سود اقتصادی حاصل از تثبیت قره‌باغ را به نفع خود کسب کند اما اقدامات غرب به نفع ایروان طرح‌های او را با مشکل روبرو خواهد کرد

با نگاهی به مواضع مسکو می‌توانیم به این نتیجه برسیم که عملاً روسیه می‌داند که چه اتفاقی در حال رخ دادن زیر گوش مسکو است. علی‌اف هم به دنبال آن است تا چالش‌های جدیدی برای ایروان به موازات مسکو ایجاد کند که ارمنستان هم بیکار ننشسته است. روز گذشته وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیروهای جمهوری آذربایجان مواضع نظامی در استان‌های «تاووش» و «گغارکونیک» را گلوله‌باران کرده‌اند و در مقابل وزارت دفاع جمهوری آذربایجان هم اعلام کرد نیروهای ارمنی به سمت مواضعی در مسیر شهرک «منجوغلو» در منطقه «تووز» تیراندازی کرده‌اند. از سوی دیگر باکو گفته است که نیروهای ارمنستان تلاش کرده‌اند تا اقداماتی را با هدف بهسازی مهندسی یک سنگر در مقابل مواضع ارتش آذربایجان انجام دهند، ایروان اما این بیانیه را «یک شایعه‌پراکنی نادرست دیگر» خواند. در همین راستا تعدادی از رسانه‌های جمهوری آذربایجان مانند پورتال خبری «آکسار» با انتشار تصاویری از حرکت نیروهای مسلح ارمنستان به سمت مرز با جمهوری آذربایجان مدعی شدند که ارمنستان در حال انباشت تجهیزات نظامی در منطقه مرزی جنوب شرقی سیونیک (بخشی از منطقه موسوم به زنگزور) است. در همین حال ایروان دیروز (شنبه) گزارش رسانه‌های باکو مبنی بر تقویت حضور نظامیان ارمنی در مرز را تکذیب و اعلام کرد که نیروهای ارمنی در مرز مشترک «یک تغییر معمول واحدها» را انجام داده‌اند. فارغ از این مسائل باید توجه کرد که پاشینیان در این اثنا در حال اعمال فشار سیاسی به باکو است؛ چراکه نمایندگان ارشد آمریکا و اتحادیه اروپا روز جمعه در بروکسل با ارائه حمایت‌های مالی از ارمنستان سعی کردند تا این کشور را از روسیه دورتر و به بلوک قدرت خود نزدیک کنند. در این رابطه اورزولا فون درلاین، رئیس کمیسیون اروپا اعلام کرده که اتحادیه اروپا در چهار سال آینده ۲۷۰ میلیون یورو (۲۹۲ میلیون دلار) در توسعه اقتصاد و زیرساخت‌های ارمنستان سرمایه‌گذاری می‌کند. این خبر بدون شک برای باکو نه تنها اهمیت دارد، بلکه یک تهدید علنی و بسیار مهم به حساب می‌آید؛ چراکه جمهوری آذربایجان با هزینه‌های سیاسی و میدانی هنگفتی که در پرونده قره‌باغ متحمل شد، به دنبال آن است تا در نهایت سود اقتصادی حاصل از تثبیت قره‌باغ را به نفع خود کسب کند اما اقدامات غرب به نفع ایروان طرح‌های او را با مشکل روبرو خواهد کرد. بر همین اساس علی اف با اشاره به نشست سه‌جانبه آمریکا، اتحادیه اروپا و ارمنستان اعلام کرده این دیدار با هدف مقابله با همکاری در قفقاز جنوبی برگزار شده و ممکن است به فاجعه‌ای بزرگ منجر شود!