سه فرضیه در باب پایان پریگوژین

فرشاد گلزاری

23 ژوئن 2023 میلادی از آن روزهایی است که سال‌های بعد در مورد آن بسیار خواهید شنید. روزی که یوگنی پریگوژین، رهبر گروه واگنر مدعی شد که سربازان وزارت دفاع روسیه مواضع او را گلوله‌باران کرده‌اند و در نهایت قول داد از رهبری وزارت دفاع انتقام بگیرد. منظور پریگوژین از رهبری وزارت دفاع همان وزیر دفاع روسیه یعنی «سرگئی شویگو» است. رهبر واگنر بارها و بارها در زمانی که جنگ اوکراین در اوج قرار داشت و دو طرف در حال هدف قرار دادن یکدیگر بودند، اعلام کرده بود که او و سربازانش در این جریان نظامی خصوصی، از سوی وزارت دفاع روسیه مورد عدم توجه قرار گرفته‌اند؛ منظور او این بود که تسلیحات و مهمات به اندازه کافی به وی داده نمی‌شود اما بعدها اعلام کرد که اساساً وزارت دفاع آنها را مستقیماً هدف قرار می‌دهد. با تمام این تفاسیر شورش مسلحانه واگنر که صرفاً 24 ساعت به طول کشید در 24 ژوئن 2023 میلادی خاتمه  پیدا کرد اما به نظر بسیاری از تحلیلگران، تمام شدن این ماجرا آنهم همانند آنچه چند ماه پیش دیدیدم کمی غیرمنطقی بود. بسیاری از ناظران بین‌المللی و حتی مخالفان پوتین و دولت روسیه که در جای جای جهان حضور دارند، مدل  بخشوده شدن پریگوژین در همان روزها هم مشکوک بود. او یکباره سر از بلاروس درآورد و چندی بعد گفته شد به همراه 20 تا 30 نفر از فرماندهانش در واگنر با مسکو رفته و با پوتین دیدار کرده است و سپس اخبار منتشر شده حکایت از آن داشت که وی برای تاسیس رسمی دفتر واگنر به نیجر و مالی در قاره آفریقا سفر کرده است. با تمام این تفاسیر، عصر روز چهارشنبه یکباره تمام رسانه‌های دنیا اعلام کردند که جت شخصی پریگوژین در نزدیکی مسکو سقوط کرده و چیزی در حدود 10 نفر در این حادثه کشته شدند. همانموقع فایننشال تایمز به نقل از کانال تلگرامی وابسته به واگنر نوشت که اطلاعات اولیه حاکی از آن است که پدافند هوایی، هواپیما را در شمال مسکو سرنگون کرده است. کمی بعد هم رسانه‌های روسیه گزارش دادند که دومین هواپیمای متعلق به پریگوژین بدون افشای هویت مسافران در مسکو فرود آمد و نهایتاً پس از حدود شش ساعت ولادیمیر روگوف، یکی از اعضای اداره منطقه‌ای زاپوروژیا گفت که افراد نزدیک به پریگوژین، مرگ او و دیمیتری اوتکین بنیانگذار گروه واگنر را تأیید کردند. اینکه در این میان چگونه جسد وی شناسایی شد و اساساً مخاالفان و موافقان واگنر چه اقدامی را انجام داده‌اند، موضوعی است که چندان برای ما اهمیت ندارد اما سوال اصلی این است که چه کسی یا چه اشخاصی رئیس گروه واگنر که روزی دست راست پوتین بود را از پای درآوردند؟

برخی معتقدند عوامل غرب با حذف پریگوژین به دنبال وارد آوردن ضربه سخت به روسیه در آفریقا، خاورمیانه و حتی اوکراین هستند به همین دلیل هیچ بعید نیست که رهبر واگنر توسط غرب سر به نیست شده باشد

تقابل بر سر آینده روسیه

اگر واگنر فرو بپاشد تمام اعضای این گروه به تهدید علنی علیه روسیه تبدیل می‌شوند و آن گاه کرملین باید به دنبال حذف جماعتی باشد که دلیل کشته شدن فرمانده خود را دستور کرملین می‌دانند

ولادیمیر پوتین روز پنجشنبه در جریان نشستی که از تلویزیون پخش شد، در توصیف شخصیت رهبر گروه واگنر، به وی درود فرستاد و اعلام کرد که «پریگوژین مردی «با استعداد» بود که «اشتباهاتی» مرتکب شد. واگنر سهم بزرگی در مبارزه با نازیسم در اوکراین داشت. ما هرگز آن را فراموش نخواهیم کرد». او این سخن را ابتدای متن تسلیت خود قرار داد و همان موقع بسیاری از کارشناسان و تحلیلگران مسائل سیاسی به این جمع‌بندی رسیدند که پوتین دستور قتل پریگوژین را داده است. اما در مقابل عده‌ای از مخالفان که این تحلیل را ناقص می‌دانند، معتقدند مدل کشته شدن رهبر واگنر اساساً هیچ سنخیتی با ترورهایی که کرملین آنها را سفارش می‌دهد، ندارد. به عنوان مثال پاول آنتوف، نماینده متمول پارلمان منطقه‌ای در روسیه که در سال 2022 در هند از طبقه هفتم یک هتل سقوط کرد یا ترور سرگئی اسکریپال، افسر سابق کا.گ.ب که به همراه دخترش در بریتانیا با استفاده از یک گاز سمی به نام نویچوک مسموم شدند و ده‌ها نمونه دیگر از این ترورها را اگر در کنار پرونده پریگوژین قرار دهیم به وضوح درمی‌یابیم که شاید پوتین در این پرونده چندان دست نداشته باشد و حتی مدل ترور از سوی وی سفارش داده نشده باشد. این موضوع را باید فرضیه اول دانست اما فرضیه دوم به تقابل میان باند «پترزبورگی‌ها» با جناح وزارت دفاع روسیه مربوط است. باید بدانیم که یوگنی پریگوژین خودش و بسیاری از کسانی که در واگنر با او همکار بودند عموماً اهل سن پترزبورگ هستند. از منظری دیگر در ساختار امنیتی روسیه هم ما شاهد حضور مدیران سطح  بالای سرویس امنیتی روسیه هستیم که اتفاقاً آنها هم متعلق به سنت پترزبورگ هستند. اما در مقابل آنها شخصی مانند سرگئی شویگو، وزیر دفاع فعلی روسیه وجود دارد که دقیقاً نه تنها با پریگوژین بلکه با بسیاری از امنیتی‌های پترزبورگ در چالش کامل قرار دارد. به همین دلیل احتمال دارد که پریگوژین را یکی از دو جریان مذکور مورد هدف قرار داده باشد که اساساً او از صحنه قدرت حذف شود و در فردای کناره‌گیری ولادیمیر پوتین، تنها فردی باشند که وارد کرملین می‌شود. اما فرضیه سوم هم به غرب و احتمال دخالت سرویس‌های اطلاعاتی ایالات متحده، بریتانیا و سایر کشورهای اروپایی ربط دارد. شاید این احتمال وجود داشته باشد که برخی از عوامل غرب با حذف پریگوژین به دنبال زدن ضربه سخت به روسیه در آفریقا، خاورمیانه و حتی اوکراین هستند به همین دلیل هیچ بعید نیست که رهبر واگنر توسط غرب سر به نیست شده باشد. اینکه دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین روز گذشته (جمعه) اعلام می‌کند که گمانه‌زنی‌های فراوانی درباره مرگ یوگنی پریگوژین، بنیان‌گذاری و فرمانده گروه نظامی خصوصی واگنر شده اما هیچکدام از واقعیت ندارد و باید آنها را یک دروغ محض دانست، به نوعی نشان می‌دهد که کرملین نمی‌خواهد چندین و چند تحلیل در مورد این پرونده شکل بگیرد ولی ایالات متحده از طریق رسانه‌های خود در حال القای این فضا است. در آخر آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد این است که با مرگ پریگوژین به احتمال زیاد این جریان مسلح خصوصی از درون فرو می‌پاشد و اگر این اتفاق عملیاتی شود شک نکنید که تمام اعضای این گروه به تهدید علنی علیه روسیه تبدیل می‌شوند و آن هنگام کرملین باید به دنبال حذف جماعتی باشد که دلیل کشته شدن فرمانده خود را دستور کرملین می‌دانند. حال باید منتظر خروجی بیشتر از این سناریو باشیم!