تکاپو برای مهار «کابوس مرکب» در تونس

فرشاد گلزاری

بحران در تونس روز به روز عمیق‌تر می‌شود و گویا قرار نیست این «کابوس مرکب» به این زودی از این کشور رخت ببندد. ماجرای وضعیت فعلی تونس و بهم ریختگی سیاسی- اجتماعی در این کشور که حالا اقتصاد آن را هم تحت تاثیر قرار داده از آنجا شروع شد که یکباره اسلامگراها با گرای کشورهایی مانند ایالات متحده و برخی دیگر از دولت‌های اروپایی به حاشیه رفتند و یکباره مهره‌ای به نام «قیس سعید» در سال 2019 میلادی روی کار آمد. بسیاری از تحلیلگران حوزه شمال آفریقا معتقدند که در تعویض قدرت در تونس صرفاً آمریکایی‌ها نتوانستند حزب النهضه که بعد از بهار عربی وجهه مردمی داشت را گوشه‌نشین کنند، بلکه برخی کشورهای عربی پرنفوذ مانند عربستان و امارات در این سناریو به کمک واشنگتن آمدند، اما برخی دیگر معتقدند که به غیر از این دولت‌ها، اسرائیل هم به دنبال آن بود که بتواند کسانی مانند «راشد القنوشی» را به خانه بفرستد و کار را به دست لائیک‌ها بسپارد. گرچه اسرائیل پس از عادی‌سازی روابطش با مراکش سعی کرد تا تونس و الجزایر که به نوعی در خط حمایت از فلسطین بودند را مورد خطاب قرار دهد و این روند تاکنون هم وجود دارد؛ به گونه‌ای که حدود 10 روز پیش روزنامه الخبر الجزایر به نقل از منابعی نوشت، اطلاعات تایید شده حاکی از آن است که جلسه ای در اراضی اشغالی برگزار شد که در آن سرویس‌های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی و سرویس اطلاعاتی فرانسه به نمایندگی از پنج مقام عالی رتبه و نیز ۱۲ مقام اطلاعاتی مراکش گرد هم آمدند و در دستور کار این نشست، تنها موضوع بی‌ثبات کردن الجزایر و ایجاد هرج و مرج در چهار استان این کشور قرار داشت. این منابع گفتند، تونس و مردم آن نیز از طرح‌های بی‌ثبات‌کننده در امان نماندند، زیرا سرویس اطلاعات اسرائیل، فرانسه و مراکش عملیاتی را علیه تونس در ۲۰ مه با ایجاد موج‌هایی از اعتراضات خشونت‌آمیز و هرج‌ومرج آغاز کردند و هدف از آن تضعیف و منزوی کردن قیس سعید، رئیس جمهور تونس بود. بر همین اساس در این میان یک سوال بزرگ پیش می‌آید و آنهم این است که چرا غربی‌ها و متحدان منطقه‌ آنها حتی با کنار رفتن حزب النهضه از ساختار سیاسی تونس باز هم به دنبال هدف قرار دادن قیس سعید هستند که خود مدعی پیروی از لائیسیته است؟ به نظر می‌رسد که در داخل تونس یک درگیری چند ضلعی داخلی و خارجی شکل گرفته است؛ به گونه‌ای که در این میان ایالات متحده تا حدودی با قیس سعید هماهنگ است ولی از سوی دیگر پاریس و تل‌آویو به انضمام رباط، نمی‌خواهند اوضاع با همین روند پیش برود و به دنبال ایجاد بحران‌های جدید در این کشور هستند. حال آنکه باید به این چالش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی مشکلات امنیتی و حضور برخی از سلفی‌های جهادی در قالب گروه‌های رادیکال را هم اضافه کرد که نشان از چند دستگی در تونس دارد.

تونس طی بحران‌هایی که از سال 2012 در سوریه و عراق رقم خورد به بارانداز تروریست‌های داعش و القاعده برای سفر به اروپا تبدیل شد و به همین دلیل اتحادیه اروپا این کشور را معبر ورودی بحران و مهاجران به قاره سبز قلمداد می‌کند

احساس خطر در اروپا

دومین سفر نخست‌وزیر ایتالیا به تونس در ماه جاری میلادی نشان می‌دهد که ایتالیا به عنوان یکی از صنعتی‌ترین کشورهای دنیا از وضعیت تونس وحشت کرده و در حال ارائه تعهد به قیس سعید برای جلوگیری از بحران جدید است

با این وجود آنچه که در این میان باید مورد توجه قرار بگیرد این است که اساساً هر آنچه در شمال آفریقا رقم می‌خورد، صرفاً یک خطر تک بُعدی نیست و دامنه و عمق آن تا اروپا را هم می‌تواند دربر بگیرد. تونس که در شمالی‌ترین نقطه آفریقا قرار دارد و مشرف به مدیترانه است، نزدیکترین کشور به ایتالیا و اروپا به حساب می‌آید. این کشور طی بحران‌های اخیری که از سال 2012 در سوریه و عراق رقم خورد به بارانداز تروریست‌های داعش و القاعده برای سفر به اروپا تبدیل شد و به همین دلیل اتحادیه اروپا این کشور را معبر ورودی بحران و مهاجران به قاره سبز قلمداد می‌کند. حالا هم به نظر می‌آید که درگیری‌های حزبی در داخل و همچنین دخالت‌های خارجی، باعث شده است که اتحادیه اروپا مجدداً احساس خطر کند؛ چراکه نهادهای امنیتی کشورهای اروپایی باز هم به آنها هشدار داده‌ و به این جمع‌بندی رسیده‌اند که قرار است یک موج جدید اما خطرناک از تونس علیه اروپایی‌ها به پا خیزد. به همین دلیل روز گذشته (دوشنبه) قیس سعید، رئیس جمهور تونس با اورزولا فون‌ درلاین، رئیس کمیسیون اروپا و مارک روته، نخست‎‌وزیر هلند دیدار کرد و همچنین او در نشستی با جورجیا ملونی، نخست وزیر ایتالیا دیدار و گفتگو کرد. فون‌ درلاین در این دیدار تقویت همکاری‌ها با تونس در قالب طرحی شامل یک کمک مالی بلندمدت به ارزش ۹۰۰ میلیون یورو و نیز یک کمک ۱۵۰ میلیون یورویی را که فورا به بودجه تونس تزریق می‌شوند، به قیس سعید پیشنهاد کرد. همچنین رئیس کمیسیون اروپا طرح پنج‌بندی را به قیس سعید پیشنهاد کرد که شامل حمایت از مبارزه با مهاجرت‌های غیرقانونی است. نگرانی رئیس کمیسیون اروپا از وضعیت اجتماعی و اقتصادی تونس به حدی بالا بوده که او در این دیدار ابراز امیدواری کرد که تا تاریخ برگزاری اجلاس آتی سران اروپا در اواخر ماه جاری میلادی، توافقی میان اتحادیه اروپا و تونس امضا شود. بایدتوجه داشت که تونس با بدهی‌های سنگینی مواجه است که حدود ۸۰ درصد از تولید ناخالص داخلی آن را شامل می‌شود و دیگر نمی‌تواند از خارج وام بگیرد و این امر موجب کاهش مستمر واردات کالاهای اصلی همانند آرد، شکر و برنج شده است که حالا مهاجرت را به مردم تحمیل کرده است. یورونیوز در این میان نوشته پنج نکته‌ای که اتحادیه اروپا در پیشنهاد خود ارائه کرده شامل افزایش سرمایه‌گذاری‌ها در تونس به ویژه در حمایت از حوزه دیجیتال و سرمایه‌گذاری‌ها برای صادرات انرژی‌های تجدیدپذیر و توسعه برنامه‌های تبادل دانشجو بوده است. همچنین طبق اظهارات فون‌ درلاین، یکی از پیشنهادهای اتحادیه اروپا، مبارزه با مهاجرت غیرقانونی است که اتحادیه در سال جاری میلادی مبلغ ۱۰۰ میلیون یورو را جهت نظارت بر مرزهای تونس و یافتن مهاجران و نجات آنها به تونس پرداخت خواهد کرد. باید متوجه بود که در این راستا ایتالیا تلاش می‌کند اتحادیه اروپا و حامیان مالی بین‌المللی را به حمایت اقتصادی از تونس ترغیب کند به ویژه که موج مهاجرت غیرقانونی از تونس به اروپا رشد بسیاری داشته است. باید متوجه بود که این دومین سفر نخست‌وزیر ایتالیا به تونس در ماه جاری میلادی است و همین موضوع نشان می‌دهد که ایتالیا به عنوان یکی از صنعتی‌ترین کشورهای دنیا از وضعیت تونس وحشت کرده و در حال ارائه تعهد به قیس سعید برای جلوگیری از بحران جدید است.