شرق مدیترانه؛ صحنه مرزبندی‌ جدید

فرشاد گلزاری

نیمه نخست سال 2020 میلادی و زمانی که دونالد ترامپ برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری آماده می‌شد، وزیر خارجه ایالات متحده موضعی را اتخاذ کرد که موجب عصبانیت ترکیه شد. در آن زمان مایک پمپئو که سکاندار دستگاه دیپلماسی آمریکا بود در یک اظهارنظر کاملاً شفاف و به دور از هرگونه حاشیه‌چینی اعلام کرده که واشنگتن، قبرس جنوبی را در چارچوب برنامه حمایت‌های مالی- نظامی (IMET) قرار می‌دهد و از نظامیان قبرس حمایت جدی کرده و آنان را آموزش خواهد داد. در آن هنگام و چند ساعت بعد از وزیر خارجه وقت ایالات متحده، عمر چلیک، سخنگوی حزب عدالت و توسعه نخستین فردی بود که در برابر پمپئو واکنش نشان داد. وی در چند پیام توئیتری، به شکل مفصل به مواضع ترکیه در مورد جمهوری ترک قبرس شمالی اشاره و اعلام کرد که لازم است آمریکا با هر دو بخش قبرس، به شکل همسان و منصفانه برخورد کند. چلیک بر این باور بود که سخنان پمپئو و تصمیم آمریکا برای حمایت مالی و نظامی از بخش روم‌نشین قبرس که بدان جمهوری قبرس هم گفته می‌شود، موازنه را بر هم زده و باعث بی‌ثباتی در قبرس و اطراف آن خواهد شد و نهایتاً بر این موضوع تاکید کرد که بدون تردید، ترکیه منافع خود را حفظ می‌کند. عصبانیت آنکارا از این اقدام دولت ترامپ به اینجا ختم نشد و کار به رئیس جمهوری ترکیه کشید. رجب طیب اردوغان در یک کنفرانس مطبوعاتی آشکارا اعلام کرد که کشور او برای حضور سربازان خود در قبرس شمالی، از هیچ قدرتی اجازه نمی‌گیرد و هر اندازه که لازم باشد به قبرس سرباز خواهد فرستاد اما دقیقا مشخص نبود که چند نفر از نظامیان ترکیه در قبرس شمالی مشغول تامین منافع آنکارا هستند. توجه داشته باشید که نظامیان ترکیه از سال 1974 میلادی به این سو به شکل رسمی در قبرس حضور دارند و در یک لشکر ارتش و واحد  پلیس، مسئولیت حفاظت از امنیت قبرس‌شمالی را بر عهده گرفته‌اند و فرماندهی آن نیز در حال حاضر در اختیار یکی از ژنرال‌های ارتش ترکیه است. برخی‌ رسانه‌ها نیز تخمین می‌زنند که آمار کل نیروهای نظامی و امنیتی ترکیه در قبرس شمالی بین 40 تا 45 هزار نفر در نوسان است. بدون شک حضور این میزان از نظامیان ترکیه در قبرس شمالی برای دو طیف غیرقابل هضم است؛ طیف نخست، ایالات متحده و اروپا خواهند بود که خود را دارای منافع اساسی و اصلی در شرق مدیترانه می‌دانند. در این مورد باید توجه داشت که قبرس یونانی‌نشین یا همان قبرس جنوبی در سال 2004 میلادی به اتحادیه اروپا پیوسته و به همین دلیل برای دولت‌های حاکم بر قاره سبز به خصوص از حیث مسائل ژئوانرژی اهمیت زیادی دارد. در مورد نگاه آمریکا هم شایان ذکر است که در چند سال اخیر و به خصوص در برهه زمانی که ترکیه در شرق مدیترانه مشغول حفاری در اطراف یونان و قبرس جنوبی بود، علناً موازنه میان ترکیه با یونان و قبرس جنوبی بهم خورد و کارشناسان معتقد بودند که ایالات متحده به نوعی در قبال ترکیه که عضو ناتو به شمار می‌رود کوتاه آمده است.

اینکه از واژه «به صورت موقت» برای استقرار نظامیان آمریکا در قبرس استفاده شده به نوعی نشان می‌دهد که قبرس هنوز هم نمی‌خواهد ترکیه را به صورت کامل از خود دور یا آن را در شرایط کنونی تحریک کند

تقویت شرکا مقابل آنکارا!

اما طیف دوم که نمی‌توانند رفتار ترکیه را هضم کنند و این اقدام آنکارا را نادیده بگیرند، انگلیس و کشورهایی مانند فرانسه، کانادا، استرالیا و کلاً دولت‌های همسو با لندن هستند. اساساً منطقه شرق مدیترانه برای مجموعه غرب، اعم از آمریکا و اروپا یک جغرافیای استراتژیک تلقی می‌شود. دلیل اول این اهمیت را باید موضوع صادرات گاز و نفت دانست، چراکه این منطقه به نوعی چهارراه صادرات انرژی به شمار می‌آید و اخیراً هم در جنگ اوکراین به عنوان هاب انرژی برای تامین گاز اروپا موردنظر جهانیان و ناظران بین‌المللی قرار گرفت. دلیل دوم عضویت ترکیه و یونان در ناتو است.

از حدود دو سال پیش تاکنون درگیری میان آتن و آنکارا تا حد زیادی افزایش پیدا کرده و حتی بیم درگیری میان دو طرف می‌رفت که البته تاحدودی فروکش کرده است؛ اما خطر به قوت خود باقیست و ایالات متحده و شرکای آن در اروپا نمی‌خواهند که میان دو عضو پیمان آتلاتیک شمالی نزاع به وجود بیاید. دلیل سوم نیز بحث قبرس و تحولات منطقه‌ای است. ایالات متحده به نوعی مهار و کنترل ترکیه را در دستور کار قرار داده است و به همین دلیل حالا شاهد حمایت از قبرس جنوبی است. برهمین اساس دو روز پیش وزارت امور خارجه قبرس جنوبی اجرای رزمایش شاهین نقره‌ای ۲۳ را در خاک خود در بازه ششم تا بیست‌وچهارم فوریه ۲۰۲۳ اعلام کرد و گفت که این رزمایش در ضمن همکاری با فرماندهی اروپای ارتش آمریکا، وزارت خارجه جمهوری قبرس و گارد ملی این کشور برگزار می‌شود.

اساساً منطقه شرق مدیترانه برای مجموعه غرب، اعم از آمریکا و اروپا یک جغرافیای استراتژیک تلقی می‌شود و منابع انرژی منطقه به خصوص در شرایط فعلی که جنگ اوکراین در جریان است، اهمیت مضاعف می‌یابد

نکته اینجاست که در بیانیه وزارت خارجه به این مساله اشاره شده که در طول این رزمایش تعداد کمی از نیروهای آمریکایی به صورت موقت در چند مکان جمهوری قبرس مستقر خواهند شد تا اهداف مانورها و تمرین‌ها را محقق کنند. اینکه از واژه «به صورت موقت» برای استقرار نظامیان آمریکا در قبرس استفاده شده به نوعی نشان می‌دهد که قبرس هنوز هم نمی‌خواهد ترکیه را به صورت کامل از خود دور یا آن را در شرایط کنونی تحریک کند. اما در مقابل این وضعیت، انگلیس هم بیکار ننشسته است؛ به گونه‌ای که وزارت دفاع انگلیس روز گذشته (چهارشنبه) در بیانیه‌ای اعلام کرد نیکوس پاناجیودوپولوس، ‌وزیر دفاع یونان در جریان سفر به لندن توافقنامه جدید همکاری دفاعی را به همراه بن والاس، وزیر دفاع انگلیس امضا کرده است.

وزارت دفاع انگلیس در ادامه بیانیه خود آورده است که وزیر دفاع یونان در سفر خود به انگلیس از گارد سلطنتی و ناوشکن نیروی دریایی سلطنتی انگلیس موسوم به دیاموند در پایگاه نیروی دریایی پورتسموث بازدید کرد. این وزارتخانه در ادامه بیانیه مربوط به این دیدار آورده است که توافقنامه میان دو طرف شامل تصمیم‌های مشترک به منظور همکاری برای تقویت انعطاف‌پذیری در مقابل تمامی تهدیدهای امنیتی و چالش‌های پیش‌روی اروپا - آتلانتیک است. بر همین اساس برگزاری رزمایش مشترک قبرس و آمریکا به انضمام انعقاد توافق نظامی میان یونان و انگلیس را باید نوعی مرزبندی جدید در مدیترانه شرقی دانست که با هدف ایجاد موازنه با ترکیه انجام می‌شود.