السودانی و سر باز کردن زخم کهنه سهم‌خواهی

فرشاد گلزاری

عراق از یکسال پیش تاکنون عرصه جدال‌های لایه به لایه سیاسی است و بسیاری از مفسران و صاحب‌نظران بر این عقیده هستند که این روند یک موضوع طبیعی در این کشور به‌شمارمی‌اید. دلیل این امر از دیدگاه این طیف هم کاملاً مشخص است؛ چراکه این تعدد اقوام و احزاب اعم از اهل تسنن، شیعیان و کُردها به خودیِ خود باعث چند صدایی بعد از سقوط حزب بعث در سال 2003 میلادی شده است که البته آنها این چندصدایی را نشانه دموکراسی می‌خوانند. برخی دیگر هم که با دسته نخست تا حدودی فاصله خود را حفظ کرده‌اند عتقاد دارند که عراق در شرایط کنونی در حال تجربه کردن مدلی از «دموکراسی انجمنی» است. این نوع از دموکراسی را تا حدودی می‌توان به تَحَذُب، کثرت‌گرایی یا همان تکثر احزاب تشبیه کرد که در لبنان هم شبیه آن مشاهده می‌شود. به این معنا که هر کدام از سه جناحِ یادشده سعی می‌کنند با کنشگری خاصِ خود در این راستا سهم‌خواهی موردنظرشان را طرح و عملیاتی کنند که پس از حذف صدام از هرم قدرت عراق این موضوع خود را در بالاترین حد نمایان کرد. اما در طول 12 ماه گذشته بیش از هر زمان دیگر عراق وارد این سهم‌خواهی شد و خیابان‌ها به میدان مبارزه سیاسی و حزبی تبدیل شد که مقتدی صدر هدایت آن را به عهده داشت.

اینکه در طول یک سال پیش چه اتفاق‌هایی رخ داده است، موضوعی است که بارها در این صفحه به آن پرداخته شده است ؛ اما یک نکته مهم در این میان وجود دارد که آن هم برگزاری جلسه روز پنجشنبه پارلمان عراق بود. نَفسِ برگزاری این جلسه به ما این پیام را می‌دهد که جریان صدر با تمام مخالفت‌ها و ضدیتی که در یک سال گذشته با سایر طیف‌های سیاسی عراق به وجود آورد، باز هم در نهایت نتوانست مانع از برگزاری این جلسه شود. به همین دلیل باید گفت که مقتدی صدر در دقیقه 90 باز هم یک شکست دیگر را همانند وقایع دو ماه پیش متحمل شد. اما نکته مهمتر از جلسه پارلمان خروجی این نشست بود که در نهایت باعث شد تا عبداللطیف رشید، از حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق با کسب 162 رای موافق به عنوان رئیس‌جمهوری عراق انتخاب شود و در امتداد آن محمد شیاع السودانی هم به عنوان نخست‌وزیر این کشور برگزیده شد و حالا مامور به تشکیل دولت جدید این کشور است. این خروجی دقیقاً نشان می‌دهد که جریان صدر با یک بن‌بست در درون نهاد قانونگذار کشورش مواجه شده است؛ چراکه مقتدی صدر رهبر این جریان به دلیل اینکه السودانی با نوری المالکی (نخست‌وزیر پیشین عراق) هماهنگ است، با نخست‌وزیر شدن وی مخالف بود. انتخاب السودانی بدون تردید برای چارچوب هماهنگی شیعیان عراق یک پیروزی سیاسی به حساب می‌آید، به خصوص آنکه صدر بعد از یک سال نتوانست دولت تشکیل دهد و حالا انتخاب السودانی به نوعی شاید بتواند بن بست‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را باز کند.

انتخاب عبداللطیف رشید به عنوان رئیس‌جمهور جدید عراق نشان می‌دهد که اربیل و سلیمانیه در نهایت توانستند به یک توافق مشخص برسند و در این توافق برخلاف تمام تحلیل‌های قبلی، برهم صالح به حاشیه رانده شد

السودانی و چالش‌های متناوب

‌ از ایالات متحده و ایران گرفته تا ترکیه، عربستان و حتی اسرائیل و امارات در بخش‌های مختلف عراق منافع دارند و این تعدد منافع بدون شک مشکلاتی را برای نخست‌وزیر تازه‌کار عراق به وجود خواهد آورد

بسیاری از منتقدان صدر معتقدند که جریان او، اداره کشور عراق را یک سال به هر نحوی که بود به تاخیر انداختند و حتی اردوکشی خیابانی او منجر به مرگ و زخمی شدن صدها نفر طی 12 ماه اخیر شده است. این طیف از منتقدان اعتقاد دارند که عدم  تعیین دولت در این مدت به نوعی یک ضربه به آینده شهروندان این کشور است که پس از کرونا حالا با تورم و بحران‌های اقتصادی و اجتماعی روبرو هستند و به همین دلیل انتخاب رئیس جمهور و نخست‌وزیر در بغداد را یک کور سوی امید می‌دانند. اینکه عبداللطیف رشید به عنوان یکی از سیاستمداران کهنه‌کار عراق که ریشه در اقلیم کردستان و اتحادیه میهنی کردستان دارد به عنوان رئیس جمهور انتخاب می‌شود نشان می‌دهد که اربیل و سلیمانیه در نهایت توانستند به یک توافق مشخص برسند. این توافق دقیقاً برخلاف تحلیل‌های گذشته باعث شد تا برهم صالح کنار گذاشته شود و کسی بر صندلی ریاست جمهوری عراق تکیه بزند که خودش با جلال طالبانی، اتحادیه میهنی کردستان عراق را پایه گذاشته است و در دو دولت این کشور به رهبری نوری مالکی و ابراهیم الجعفری به عنوان وزیر ایفای نقش کرده است. مهمتر از انتخاب عبداللطیف رشید در این بین، انتخاب السودانی به عنوان نخست‌وزیر عراق است. او محصول یک اختلاف تنگاتنگ و البته نه پنهان میان چارچوب هماهنگی شیعیان عراق و جریان صدر است و به خوبی می‌داند که برای تشکیل کابینه با مشکل عظیمی به نام «سهم‌حواهی» روبرو است که همانند یک زخم بر پیکره سیاسی عراق از سال‌ها پیش تاکنون باقی مانده است. او در وهله اول باید صدری‌ها را راضی کند؛ چرا که روز گذشته (شنبه) صالح محمد العراقی، از نزدیکان مقتدی صدر، رهبر جریان صدر و معروف به «وزیر صدر» در بیانیه‌ای نسبت به مکلف شدن محمد شیاع السودانی برای تشکیل دولت واکنش نشان داد. او با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که هیچ فردی از جریان صدر و یا افراد وابسته به آن در دولت جدید به ریاست السودانی مشارکت نخواهد کرد و هرکسی که در این دولت مشارکت کند به هیچ وجه نماینده جریان صدر نیست و این جریان از این افراد اعلام برائت می‌کند. همین موضع می‌تواند یکی از چالش‌های آتی السودانی باشد اما او مشکلات دیگری هم دارد. یکی از مسائلی که او در مقابل خود حس می‌کند بحث منازعات کفِ خیابان است و بدون شک مردم از او می‌خواهند تا به هر ترتیبی که شده قانونی برای این اعتراضات وضع کند؛ چراکه استفاده از سلاح در تظاهرات‌ها باعث داغدار شدن بسیاری از خانواده‌های عراقی شده است. فارغ از این مسائل داخلی باید متوجه بود که عراق محل برخورد منافع بسیاری از کشورهای منطقه و فرامنطقه است. از ایالات متحده و ایران گرفته تا ترکیه، عربستان و حتی اسرائیل و امارات در بخش‌های مختلف این کشور منافع دارند و این تعدد منافع بدون‌شک مشکلاتی را برای نخست‌وزیر تازه‌کار عراق به وجود خواهد آورد. از سوی دیگر باید توجه داشت که السودانی باید بتواند در این مسیر سیاست خارجی خود را بر اساس مدار منافع متقابل تنظیم کند چراکه نه تنها صدری‌ها بلکه بسیاری دیگر از جریان‌های سیاسی عراق خواهان یک راهبرد مستقلِ خارجی هستند. حال باید دید که حمایت واشنگتن از وی چگونه خواهد بود و او به چه نحوی می‌خواهد بر این بحران‌ها فائق آید.