تنش بی‌سابقه میان دو همسایه دریای اژه

فرشاد گلزاری

با نگاهی گذرا به اخبار حوزه بین‌الملل به وضوح می‌بینیم که در هر هفته حداقل یک یا چند خبر به ترکیه اختصاص دارد. بخشی از این اخبار که به صورت مشهود و ثابت منتشر می‌شود، در مورد روند مبارزه و حملات ترکیه به پایگاه‌های پ.ک.ک است که عملیات‌های ارتش این کشور را در شمال عراق و سوریه دربرمی‌گیرد. بخشی دیگر از این اخبار و گزارش‌ها هم عموما به پروزژه‌های عمرانی و افتتاح آنها در اقصی نقاط ترکیه مربوط می‌شود.

قسمتی دیگر از این اخبار هم عموماً به مسائل اقتصادی و روابط دوجانبه تجاری ترکیه و سایر کشورها ارتباط می‌یابد، اما در این میان چند ماهی است که شاهد اظهارات رادیکال مقامات این کشور علیه یونان هستیم. ترکیه اساساً از گذشته‌های دور با یونان درگیر بوده و بارها و بارها هم مقامات ترکیه به خصوص رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری این کشور با لحنی تمسخر‌آمیز یا کوبنده تاریخ فتوحات ترکیه را به رخ آتن‌نشین‌ها کشیده است.

اگر به تاریخ مراجعه کنیم می‌بینیم که شکست ارتش‌ یونان در نبرد دوملوپینار در سال ۱۹۲۲ به دست ترک‌ها یکی از همین تاریخ‌ها و وقایعی است که ترکیه آنرا به هر ترتیب به رخ یونان کشیده و رجزخوانی‌های اینچنینی هنوز هم میان دو طرف ادامه دارد. در این میان اما از حدود چهار ماه پیش باز هم تنش میان یونان و ترکیه به سمت و سوی دیگر هدایت شد و حتی پای مقامات نظامی هم در میان بود. به عنوان مثال خلوصی آکار، وزیر دفاع ترکیه در اواسط ماه می سال میلادی جاری مواضع مقامات یونان را مورد نقد شدید قرار داد و اعلام کرد که یونان با رفتار و عملکرد خود، تلاشش را به کار برده تا روند مثبت موجود را با خرابکاری روبرو کند. این مواضع خلوصی آکار به این دلیل اتخاذ شد که در اواخر سال 2021 و اوایل سال 2022 میلادی دیدارهایی میان مقامات سیاسی و نظامی ترکیه و یونان انجام شد و قرار بر حل و فصل اختلافات میان دو طرف بود.

بر همین اساس ترکیه از این رویکرد یونان ناراحت است. حالا اما این تنش بار دیگر به بالاترین حد خود رسیده است و اردوغان به صورت انفرادی به جنگ آتن رفته است. رئیس‌جمهوری ترکیه بعد از نماز جمعه هفته اخیر در استانبول صریحا یونان را یک کشور کم ارزش خواند و حتی پا را از این مواضع خود فراتر گذاشت.

او با تاکید بر اینکه یونان به لحاظ سیاسی، اقتصادی یا نظامی همتراز و مخاطب‌ ترکیه نیست با صدای بلند فریاد زد که توان تولید هر محصولی که از ما دریغ می‌کنند، را داریم.

شاید این سوال مطرح شود که چرا اردوغان تا به این حد علیه یونان خشونت به خرج می‌دهد و حالا کار به تهدید رسیده است؟ پاسخ این سوال را می‌توان در سخنان خودِ اردوغان مشاهده کرد. او می‌گوید: «توان تولید هر محصولی که از ما دریغ می‌کنند، را داریم». این عبارت به نوعی خطابه اردوغان به آمریکا است ولی صرفاً استفاده نظامی و امنیتی دارد!

آمریکا به نوعی آرگونومی نظامی یونان را نوسازی کرد و تسلیحات روز را در اختیار ارتش این کشور قرار داد و کمی بعد فرانسوی‌ها هم به تقویت بنیه نظامی یونان پرداختند و همین دو موضوع باعث شده تا حال اردوغان یونان را به عنوان یکی از اعضای ناتو تهدید کند

ناتو و چند محور برای منازعه!

برای درک بهتر نزاع میان آتن و آنکارا باید به یک موضوع بنیادین توجه کنیم که آن هم تحرکات آمریکا در مدیترانه شرقی به خصوص در یونان است. در زمان ریاست جمهوری دونالد ترامپ یکباره خبر آمد که ترکیه سامانه پدافند هوایی اس 400 را از روسیه خریداری کرده و در حال آزمایش کردن آن در خاک خود است. همان هنگام ترامپ دستور داد تا فروش جنگنده‌های اف35 به آنکارا تعلیق شود و این اتفاق اردوغان و تیمش را به شدت عصبانی کرد.

پنتاگون در آن زمان اعلام کرد که رادارهای نصب شده روی اس 400 می‌تواند رادار و اطلاعات اف 35 را شنود کند یا اصطلاحاً آن را بخواند که این برای واشنگتن غیرقابل قبول است. حتی کار به جایی رسید که ترکیه از فرآیند ساخت اف 35 هم کنار گذاشته شد و در مقابل آنکارا دلیل این اقدام را عدم تحویل دادن سامانه‌های پدافند هوایی پاتریوت از سوی واشنگتن اعلام کرد.

این دعوای سیاسی-نظامی به جایی رسید که یکباره آمریکایی‌ها اعلام کردند از پایگاه اینجرلیک در خاک ترکیه خارج خواهند شد و به نوعی آنها نشان دادند که منافعشان دیگر همسو با ترکیه به عنوان یک عضو ناتو نیست. بر همین اساس آمریکا تمرکز خود را بر یونان گذاشت و قوای مسلح خود را با میلیاردها دلار تجهیزات به یونان منتقل کرد.  در این راستا ایالات متحده به نوعی تجهیزات و آرگونومی نظامی یونان را نوسازی کرد و تسلیحات روز را در اختیار ارتش این کشور به عنوان یکی دیگر از اعضای ناتو قرار داد. کمی بعد هم فرانسوی‌ها به عنوان یکی از اعضای مهم و تاثیرگذار ناتو به تقویت بنیه نظامی یونان پرداختند و همین دو موضوع باعث شده تا حالا اردوغان یونان را تهدید کند.

برخی کارشناسان مسائل نظامی اظهارات اخیر اردوغان علیه یونان را مشابه آنچه برای تهدید به عملیات نظامی در سوریه استفاده شد، تلقی کرده و خطر ایجاد یک تنش بی‌سابقه بین دو همسایه دریای اژه را گوشزد می‌کنند

اردوغان روز یکشنبه که در گردهمایی  هوادارانش در شهر سامسون واقع در حاشیه دریای سیاه سخنرانی می‌کرد، به یونان هشدار داد که نقض حریم هوایی علیه هواپیماهای جنگنده ترکیه را تکرار نکند. او مجدداً همانند گذشته نبرد دوملوپینار در سال ۱۹۲۲ میلادی را به یونان یادآور شد.

اردوغان همچنین ضمن متهم کردن یونان به تسلیح غیرقانونی جزایر واقع در دریای اژه برخلاف معاهدات امضا شده پس از دو جنگ جهانی به آتن اعلام کرد که ما هر کاری لازم باشد انجام خواهیم داد و همانطور که می‌گوییم، می‌توانیم یک شبه همانند صاعقه و ناگهانی بر شما فرود بیاییم. اما در مقابل آتن هم آرام ننشست و آنکارا را بالاخره و دوباره خطاب قرار داد.  

وزارت خارجه یونان در بیانیه‌ای اعلام کرد که مسئولان ترکیه با سخنان خود انسجام ناتو را درهم شکسته و سست می‌کنند.  در این بین برخی کارشناسان اظهارات اخیر اردوغان را مشابه آنچه برای تهدید به عملیات نظامی در سوریه استفاده شد، تلقی کرده و خطر ایجاد یک تنش بی‌سابقه بین دو همسایه دریای اژه را گوشزد می‌کنند.

این در حالیست که باید توجه داشت ترکیه و یونان به عنوان دو عضو ناتو، بر سر طیف گسترده‌ای از مسائل از جمله پروازهای هوایی، وضعیت جزایر در دریای اژه، مرزهای دریایی و منابع هیدروکربنی در دریای مدیترانه و همچنین وضعیت کشور قبرس که از نظر قومی تقسیم شده، با هم اختلاف دارند اما محوریت اصلی این تنش‌ها فعلاً بر پایه تقابل در ناتو می‌چرخد.