نگرانی از تکرار سناریوی کریمه

فرشاد گلزاری

 بیست و سوم آگوست 1991 و دقیقاً در بحبوحه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی، اوکراین اعلام استقلال کرد و در آنجا بود که تمام دنیا به مشاهده خروجی امضای پیمان پیدایش کشورهای مستقل همسود نشستند. این دقیقاً همان نقطه از تاریخ است که آمریکایی‌ها و مجموعه غرب معتقد بودند که توانسته‌اند شوروی سابق را به زانو درآوردند اما یک نکته بزرگ در این میان از حیث سیاسی و حقوقی وجود دارد. نکته این است که شکل‌گیری کشورها پس از فروپاشی شوروی باعث شد تا اکثر آرای این کشورها در مجمع عمومی سازمان ملل و حتی در میان اعضای غیردائم شورای امنیت به دلیل نفوذ مسکو در این کشورها از گذشته، به نفع کرملین رقم بخورد. به عبارتی دیگر شکل گرفتن جمهوری‌های جدید در بیخ گوش روسیه که اروپا را هم تحت تاثیر قرار داده بود، اگرچه از حیث شکلی به نوعی سقوط شوروی و شکست آن تفکر به حساب می‌آید، اما از حیث ماهوی چندان برای روس‌ها ضرر نداشت. یکی از همین کشورها که امروز مورد غضب مسکو قرار گرفته و حالا در آستانه سالروز استقلالش به خاک و خون کشیده شده، اوکراین است. کی‌یف از گذشته عمق استراتژیک روسیه بوده و حالا هم که سربازان ولادیمیر پوتین در خاک آن جولان می‌دهند هم بخشی از این کشور در چنگال کرملین است و علناً اشغال شده است. همانگونه که در ابتدای متن گفته شد، 23 آگوست برای اوکراینی‌ها مظهر شکوه و قدرت است؛ چراکه آنها استقلال خود را به دست آوردند اما حالا که 31 سال از آن روزها گذشته، اوکراین در حال تجربه‌ای است که بسیاری از تحلیلگران معتقدند باید آنرا یک زایمان ژئوپلیتیکی بدانیم. زایمانی که آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل روز پنجشنبه در نشست شورای امنیت سازمان مطبوعش با اشاره به سی و یکمین سالگرد استقلال اوکراین اعلام کرد که تبعات این جنگِ بی‌معنا، فراتر از اوکراین هم حس می‌شود؛ چراکه ما شاهد ظهور آسیب‌پذیری‌های جدیدی در محیط جهانی هستیم که قبلاً به دلیل درگیری‌ها، نابرابری، بحران‌های اقتصادی و بهداشتی ناشی از بیماری‌های همه‌گیر و تغییرات آب‌وهوایی فرسوده شده است. گوترش همچنین هشدار داد که در سال ۲۰۲۳ غذای کافی وجود نخواهد داشت، مگر اینکه بازار کودهای شیمیایی تثبیت شود. این همان چهره خشن و تبعات غیرقابل باور جنگ است که حالا روسیه و آمریکا به خوبی ظاهر و باطم آنرا به دنیا نشان دادند. در این میان اما با گذشت شش ماه از آغاز درگیری در خاک اوکراین، اوضاع روز به روز در حال بدتر شدن است و گویا روس‌ها هم قرار نیست به این زودی آرام بگیرند. ینس استولتنبرگ، دبیرکل ناتو هم همزمان با فرا رسیدن ششمین ماه از تجاوز روسیه به اوکراین اعلام کرد که شاهد حمایت بی‌سابقه متحدان اروپایی ناتو، آلمان، کانادا، آمریکا و بسیاری از کشورهای دیگر در سراسر جهان از اوکراین هستیم اما اوضاع به این آسانی پیش نخواهد رفت؛ چراکه زمستان در راه است و فصل سرما در این میان می‌تواند اوضاع را برای اوکراین و اروپا وخیم کند.

اینکه نخست‌وزیر انگلیس اعلام می‌کند کشورش با هرگونه تلاش برای مذاکره و عادی‌سازی روابط با روسیه بر سر عملیات نظامی این کشور در اوکراین مخالف است، نشان از آن دارد که قرار است روند تقابل سخت باز هم ادامه داشته باشد

قیام علیه خط‌کشی‌های جدید مسکو

غرب می‌داند که فدراسیون روسیه به دنبال تجزیه اوکراین و غصب مناطق شرقی این کشور است، اما مساله آنجا جنبه تهدیدآمیز به خود می‌گیرد که روسیه در حال بازی با این کارتِ جدایی‌خواهی در ابعاد گسترده‌تر است

اینکه با شروع فصل سرما چه اتفاقی برای اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها خواهد افتاد موضوعی است که ابعاد پیدا و پنهان زیادی دارد اما باید متوجه بود که ادامه تحرکات غرب علیه روسیه هم بی‌پاسخ نخواهد ماند. به عنوان مثال بوریس جانسون، نخست وزیر انگلیس در سفری اعلام نشده به بهانه سالگرد استقلال اوکراین برای سومین بار وارد کی‌یف شد و با ولودیمیر زلنسکی دیدار و گفت‌وگو کرد. او در این دیدار و با صدای بلند اعلام کرد که لندن بسته جدید کمک نظامی به اوکراین که شامل سامانه‌های موشکی به ارزش ۵۴ میلیون پوند است را به زودی تحویل کی‌یف می‌دهد. از سوی دیگر جانسون اعلام کرد که کشورش با هرگونه تلاش برای مذاکره و عادی‌سازی روابط با روسیه بر سر عملیات نظامی این کشور در اوکراین مخالف است؛ چراکه به نظر او اکنون زمان پیشبرد یک طرح ضعیف برای مذاکره با کسی که علاقه‌ای به آن  ندارد، نیست. به موازات همین سخنان، جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا هم در بیانیه‌ای به مناسبت سالروز استقلال اوکراین اعلام کرد که بزرگترین بسته کمک‌های نظامی به اوکراین به ارزش ۲.۹۸ میلیارد دلار در راه این کشور است. این ارقام به نوعی نشان می‌دهد که واشنگتن و لندن همچنان به دنبال آن هستند تا به هر ترتیب که شده جنگ در اوکراین ادامه پیدا کند و به هیچ وجه شیب صعودی آن به شیب نزولی تغییر شکل ندهد. در این میان اما یک موضع غربی‌ها بیش از هر چیز مهم بود و آن هم هشدار هماهنگ کننده ارتباطات استراتژیک شورای امنیت ملی آمریکا است. جان کربی هشدار داد که روسیه در حال آماده‌سازی برای برگزای همه‌پرسی ساختگی در سرزمین‌های اشغالی اوکراین طی چند روز یا هفته آینده است. او اشاره کرد که این اقدام روسیه قرار است در خارکیف، خرسون، زاپوریژیا و بخش‌هایی از دونتسک و لوهانسک عملیاتی شود و به همین دلیل ما این همه‌پرسی‌ها را به هیچ وجه قانونی و در چارچوب سیاسی که مردم اوکراین آنرا بخواهند، نمی‌دانیم. این مواضع آمریکایی‌ها آنهم چندین ساعت پس از سالگرد استقلال اوکراین به خوبی نشان می‌دهد که واشنگتن  هنوز هم به دنبال تحریک روسیه از هر ناحیه‌ای است. در این میان اما باید متوجه بود که مواضع جان کربی و اشاره مستقیم به بحث همه‌پرسی‌های احتمالی روسیه در اوکراین نوعی از هشدار است که می‌تواند نه تنها کی‌یف بلکه تمام حامیان زلنسکی را به زحمت سیاسی یا نظامی بیندازد. غرب می‌داند که روسیه به دنبال تجزیه اوکراین و غصب مناطق شرقی این کشور است اما مساله آنجا جنبه تهدیدزا به خود می‌گیرد که روسیه در حال بازی با این کارتِ جدایی‌خواهی در ابعاد گسترده‌تر است. مثال این موضوع را باید اظهارات اخیر فیصل مقداد، وزیر امور خارجه سوریه در جریان دیدارش با سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه دانست. او اعلام کرد که سوریه در روزها یا هفته‌های آینده با جمهوری‌های جدا شده دونتسک و لوهانسک دیپلمات‌های خود را مبادله خواهد کرد و از سوی دیگر قرار است قبل از جشن به رسمیت شناختن استقلال آبخازیا توسط روسیه، یک یادداشت تفاهم در زمینه رایزنی‌های سیاسی میان دو طرف امضا شود. این همان موضعی است که آمریکایی‌ها را به تکاپو انداخته؛ چراکه همزمان با جدال آنها و مسکو در اوکراین، روس‌ها به سراغ آبخازیا که روزی بخشی از گرجستان  بود رفته‌اند و حالا این مساله در حال تبدیل شدن به یک چالش بزرگتر است و غرب آن را تهدید اصلی می‌داند.