صلح و آشتی در جده!

فرشاد گلزاری

در ایران به وفور شنیده می‌شود که مردم می‌گویند: «سیاست کثیف است» یا «سیاست پدر و مادر ندارد». شاید برخی از سیاستمداران سنتی و حتی تحلیلگران امروزی که صبح تا شب با بمباران و آماج اطلاعات روبرو هستند این عبارات را قبول داشته باشند، اما واقعیت در دنیای سیاست و نظام بین‌الملل، منافع و خصوصاً «منافع دوجانبه» است. در دنیایی که ایالات متحده نرخ بهره خود را افزایش داده و تورم روز به روز در بزرگترین اقتصاد دنیا در آنسوی اقیانوس آرام بالا می‌رود، کشورهای کوچکتر و کمتر توسعه‌یافته، اساساً در حال هزینه دادن با ابعاد و مقیاس وسیع خود هستند. از کشورمان گرفته تا بسیاری از دولت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای حالا اسیر یک بحران جدید شده‌اند که یک سر آن تبعات اقتصادی پاندمی کرونا پس از گذشت دو سال از شیوع آن قرار دارد، و سوی دیگر آن را باید هزینه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی جنگ اوکراین دانست. حال در این میان برخی دولت‌ها هم وجود دارند که از گذشته و حتی قبل از منازعه اوکراین اسیر بحران اقتصادی و سیاسی بوده‌اند که «ترکیه» یکی از همین کشورها به شمار می‌رود. همه به یاد دارند زمانی که قیمت لیر به‌شدت سقوط کرد و ارزش پول ملی ترکیه در مقابل دلار با پایین‌ترین حد خود طی 3 دهه اخیر رسید، اردوغان به عنوان سکاندار امور در آنکارا، اوضاع را تحت کنترل خواند! همه مردم حس می‌کردند که علناً از سوی رئیس‌جمهوری ترکیه مورد توهین قرار گرفته‌اند، چراکه او وعده به اصلاحات اقتصادی و درست شدن شرایط می‌داد و فردا نه تنها اوضاع سر و سامان نگرفته بود، بلکه دارایی مردمش کمتر شده بود. برخوردهای اردوغان با معترضان پس از تعمیق بحران اقتصادی به همه نشان داد که او کوچکترین انتقاد و حتی پیشنهادی که در قالب طنز ارائه شود را نمی‌پذیرد و اساساً خودکامگی در این کشور صرفا به آزار و اذیت زنان و توهین به آنها خلاصه نمی‌شود؛ بلکه شدت عمل در همه لایه‌ها به وضوح جریان دارد. حالا در این میان اردوغان پس از سفر به امارات و همچنین عادی‌سازی روابطش با اسرائیل به سراغ عربستان سعودی رفته است؛ چراکه مهمترین دلیل آن علاقه دو طرف به یکدیگر از حیث سیاسی است اما اردوغان از جنبه اقتصادی بیشتر از ریاض به این روابط نیاز دارد.

سعودی‌ها از یک سو مورد خشم و غصب نسبی جو بایدن و تیمش قرار دارند و از سوی دیگر برای اجماع‌سازی علیه ایران و بازوهای منطقه‌ای آن و همچنین عبور از بحران‌های امنیتی و سیاسی منطقه نیازمند حضور ترکیه در کنار خود هستند

بازی با کارت خاشقجی

اردوغان پس از سفر به امارات و همچنین عادی‌سازی روابطش با اسرائیل به سراغ عربستان سعودی رفته است؛ چراکه مهمترین دلیل آن علاقه دو طرف به یکدیگر از حیث سیاسی است، اما حاکم آکسارای از جنبه اقتصادی بیشتر از ریاض به این روابط نیاز دارد

همه به یاد دارند که در اکتبر 2018 میلادی زمانی که خبر ناپدید شدن جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی منتشر شد، اولین کسی که صدایش را به قامت عرض و طول منطقه و حاشیه خلیج فارس علیه عربستان سعودی بلند کرد، همین اردوغان بود که حالا دست در دست ملک سلمان، پادشاه عربستان سعودی در جده با او ملاقات می‌کند و چندی بعد هم فرزندش یعنی محمد بن سلمان را به آغوش می‌کشد! خاشقجی که یکی از بهترین ستون‌نویس‌های واشنگتن‌پست بود ظرف کمتر از 5 ساعت نه تنها از هستی ساقط شد بلکه دیگر هیچ آثاری از او در جهان باقی نماند و همه این تراژدی در خاک عربستان سعودی واقع در ترکیه رخ داده است. آن هنگام اردوغان به دلیل نبرد آشکار قطر و عربستان که با نام بحران خلیج فارس شناخته می‌شود، سعی کرد اطلاعات زیادی از پرونده قتل خاشقجی در اختیار دوحه قرار دهد تا بتواند در راستای ترغیب سرمایه‌گذاری قطر در ترکیه ازیک‌سو و از سوی دیگر تعمیق شکاف این کشور با عربستان گام بردارد. اما حالا اوضاع متفاوت جلوه می‌کند. اردوغان آخرین بار در سال 2017 میلادی و پس از تعمیق بحران خلیج فارس به عربستان سفر کرد و سعی داشت میان قطر و سعودی‌ها میانجیگری کند که یکباره همه چیز تغییر کرد اما پس از حدود 4 سال او وارد خاک عربستان شد. بر اساس اعلام خبرگزاری واس (پرتال رسمی دربار سعودی) رئیس جمهوری ترکیه به همراه همسر و هفت تن از وزرای خود و همچنین هاکان فیدان، رئیس سرویس اطلاعاتی ترکیه (میت) عصر پنجشنبه وارد فرودگاه بین‌المللی ملک عبدالعزیز جده شد و مورد استقبال خالد الفیصل، امیر مکه قرار گرفت. چندی بعد هم تصاویری از همین منابع خبری بیرون آمد که نشان داد سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی طی یک مراسم رسمی در قصر پادشاهی السلام جده از رئیس‌جمهور ترکیه استقبال کرد و دو طرف پشت درهای بسته با یکدیگر سخن گفتند. طبیعتاً وزرای کشور، دفاع، دارایی، دادگستری، فرهنگ و گردشگری، بهداشت و بازرگانی ترکیه و همچنین رئیس سازمان اطلاعات، رئیس اداره ارتباطات نهاد ریاست جمهوری و نایب رئیس حزب حاکم عدالت و توسعه که اردوغان را در سفر به عربستان همراهی کردند با همتایان خود به بحث و تبادل نظر و امضای موافقت‌نامه‌ها پرداخته‌اند اما در این میان یک نکته بسیار مهم وجود دارد. اردوغان در این دیدار با پادشاه عربستان اعلام کرد: «ترکیه مخالف انواع تروریسم است و برای همکاری با کشورهای منطقه در برابر تروریسم اهمیت زیادی قائل هستیم». اینکه او به کدام جریان برچسب تروریسم را الصاق می‌کند تا حدودی می‌تواند به انصارالله اشاره داشته باشد؛ چراکه او و تیمش از چند سال پیش تاکنون بارها این جریان را مورد انتقاد قرار داده‌اند و حالا هم که اردوغان به دنبال جذب سرمایه خارجی است، بدون شک این موضوع را بیش از هر زمان دیگری برجسته می‌کند. در این میان به آغوش کشیدن محمد بن سلمان از سوی اردوغان نه تنها از سوی فعالان مدنی و همسر خاشقجی به شدت مورد انتقاد قرار گرفت، بلکه حتی کسانی که دیدگاه تُندتری به او دارند، حج عمره وی را باطل اعلام کردند! دیپلمات‌های وزارت خارجه ترکیه این اقدام را سیاست آرام کردن اوضاع، تعادل مجدد منافع و تنوع‌طلبی به ‌ویژه پس از فشارهای متعدد، بحران نظامی و بحران اوکراین قلمداد می‌کنند و بخش اعظم آن را الزامات اقتصادی می‌دانند. اما اگر از زاویه عربستان به این سفر نگاه کنیم به خوبی می‌بینیم که ریاض هم به این سفر و روابط پس از آن نیاز دارد. سعودی‌ها از یک سو مورد خشم و غضب نسبی جو بایدن و تیمش قرار دارند و از سوی دیگر برای اجماع‌سازی علیه ایران و بازوهای منطقه‌ای آن نیازمند حضور ترکیه در کنار خود هستند. از منظر دیگر احتمال دارد که اردوغان حامل پیام مهمی از سوی اسرائیل  برای عادی‌سازی روابط تل‌آویو و ریاض باشد و اگر هم اینگونه نباشد، ممکن است نقش تسهیل‌کننده را در این میان بازی کند. حال باید دید ماه عسل در جده چه پیامدهایی برای منطقه خواهد داشت.