نگاهی به مهمترین وقایع آمریکا و اروپا در سال ۲۰۲۱ میلادی؛
شکست تئوری‌های کلان؛ از سقوط کابل تا بحران پناهجویان!
فرشاد گلزاری
سال 2021 میلادی آخرین نفس‌های خود را می‌کشد و بدون تردید این سال پر بود از وقایعی که پای ثابت آن را باید آمریکا دانست که طرف دیگر آن، اروپایی‌ها حضور داشتند
خروج آمریکا از افغانستان و وارد شدن طالبان به کابل پس از 20 سال باعث شد تا موج اعتراض‌ها علیه مستأجر جدید کاخ سفید از سوی جامعه جهانی به راه بیفتد، اما واشنگتن در این راه ضربه زدن به چین و روسیه از ناحیه افغانستان را هم در دستور کار داشت
آمریکا تحلیف پر سر و صدای بایدن
پس از برگزاری انتخابات پر مخاطره ریاست جمهوری آمریکا در سوم نوامبر 2020 میلادی و پیروز شدن جو بایدن به عنوان چهل و ششمین رئیس جمهوری ایالات متحده، بحث مراسم تحلیف او به سوالی بزرگ در آمریکا و دنیا تبدیل شد؛ به گونه‌ای که دونالد ترامپ با توجه به اعتراضی که علیه نتایج انتخابات مطرح کرده بود، این جو را به راه انداخت که انتخابات باطل است و در مراسک تحلیف بایدن شرکت نخواهد کرد. او قبل از اینکه حساب کاربری‌اش در توئیتر مسدود شود، اعلام کرد که به دلیل مبهم بودن نتایج انتخابات ریاست جمهوری به مراسم تحلیف بایدن که بر اساس قانون اساسی در 20 ژانویه 2021 میلادی برگزار شد، نخواهد رفت و اتفاقاً این موضع او مورد استقبال بایدن قرار گرفت. بایدن در این مراسم حدود 25 دقیقه سخنرانی کرد و در همانجا بود که نبرد میان اردوگاه جمهوریخواهان و دموکرات‌ها شروع شد.
اسباب‌کشی از افغانستان
بدون تردید مهمترین رویداد سال ۲۰۲۱ برای آمریکا، خروج این کشور از افغانستان بود. در تاریخ ۱۵ آگوست یعنی ۲۰ سال پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، طالبان یک جشن رسمی را در کاخ ریاست جمهوری کابل، پایتخت افغانستان برگزار کرد. «محمد حسن آخوند»، نخست‌وزیر دولت طالبان، پرچم سفید طالبان را برافراشت و پیروزی این گروه بر آمریکا را جشن گرفت. طالبان که دو دهه پیش توسط آمریکا سرنگون شده بود، حال به عرصه قدرت بازگشته است. آمریکا از افغانستان خارج شد، آن هم به شکل و شمایلی که بسیاری از سیاستمداران این کشور نام «رسوایی» را بر آن گذاشتند. تجمع مردم افغان در فرودگاه بین‌المللی کابل، تلاش آنها برای سوار شدن به هواپیماهای خارجی، سقوط برخی از آنها و همچنین انفجارهای انتحاری داعش و حملات پهپادی که به کشته شدن مردم بی‌گناه انجامید، همه و همه سبب شد که کاخ سفید یکی از فاجعه‌بارترین خروج‌های خود از کشورهای خارجی را پس از پرونده ویتنام شاهد باشد. سال ۲۰۲۱ پایان جنگ دراز مدت آمریکا در افغانستان علیه تروریسم بود. هنگامی که پس از حملات تروریستی ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ توسط گروه القاعده به آمریکا، این کشور به افغانستان حمله کرد، نمی‌دانست این جنگ ۲ دهه به طول خواهد انجامید. با این حال خروج نیروهای نظامی آمریکا از خاک افغانستان ۳۱ آگوست ۲۰۲۱ تکمیل شد. «جو بایدن»، رئیس‌جمهوری آمریکا، در طول کمپین تبلیغاتی خود وعده داد که به درگیری نظامی آمریکا در افغانستان پایان دهد. در حالی که وی به وعده‌اش عمل کرد اما آمریکا هزینه گزافی پرداخت کرد. خروج آمریکا از افغانستان به طور ضعیفی برنامه‌ریزی و اجرا شد. این خروج منجر به مرگ ۱۳ عضو نظامی آمریکا شد، دموکراسی در افغانستان از بین رفت، پیشرفتی که به سختی در حوزه حقوق زنان به‌دست آمده بود، نابود شد و تهدید تروریسم را از جانب القاعده، افزایش داد. این در حالی است که گروه تروریستی داعش در حال بازگشت و قدرت‌گیری در افغانستان است. در تاریخ دوم نوامبر، افراد مسلح داعش، بیمارستان نظامی سردار محمد داوود خان را مورد حمله قرار دادند و دست کم ۲۵ تن کشته و بیش از ۱۲ نفر زخمی شدند.
بحران تجمع پناهجویان گرسنه و سرمازده در مرز بلاروس و لهستان در سرمای زیر صفر درجه، به مناقشه‌ای جدید بین روسیه و غرب تبدیل شد که به دنیا نشان داد هزاران انسان بی‌گناه به ابزار تسویه حساب میان مسکو با بلوک غرب بدل شده است
آزار چین توسط واشنگتن
از سوی دیگر، بسیاری معتقدند که آمریکا برای متوقف کردن فعالیت‌های چین در افغانستان با خروج نیروهایش، بازگرداندن قدرت به طالبان و سقوط پنجشیر که منجر به جنگ داخلی در این کشور می‌شود باعث بی‌ثباتی در منطقه شد. بنا به نظر کارشناسان، این اقدام به آمریکا فرصت می‌دهد به جای هزینه‌های میلیاردی در افغانستان بر روی رشد چین تمرکز کند. بر همین اساس باید متوجه بود که زمان تحلیف بایدن تا پایان دوره چهار ساله وی به عنوان مستأجر کاخ‌سفید، دموکرات‌ها اعمال فشار بر چین را در دستور کار خود قرار داده‌اند و بر همین اساس در سال 2021 چندین و چند پروژه و سناریو از سوی واشنگتن برای هدف قرار دادن چین اجرایی کردند. با صرف نظر از پرونده افغانستان باید گفت که آمریکایی‌ها در قضیه تایوان با استفاده از تمام اهرم‌های سیاسی، نظامی و دیپلماتیک خود سعی کردند تا پکن را با مشکل جدی روبرو کنند. نمونه بارز آنرا باید ورود کشتی‌ها جنگی آمریکا به دریای چین جنوبی و گشت‌زنی هواپیماهای آنها بر فاز آسمان تایوان و مقابله به مثل چین دانست. از سوی دیگر ایالات متحده با تمام قوا تایوان را به تسلیحات خود مجهز کرد تا بتواند یک خلل جدی بر هژمونی چین علیه تایوان به راه بیندازد. در مورد هنگ‌کنگ هم چینی‌ها با تصویب قانون امنیت ملی جدید سعی کردند پاسخ فشارهای آمریکا را با بازداشت مهره‌های آنها در این جزیره ثبات شرق آسیا بدهند و از سوی دیگر واشنگتن تقویت حضور و روابط خود با کره‌جنوبی و ژاپن به عنوان شرکای ضدچینی‌اش را در دستور کار قرار داد.
هیچ شکی وجود ندارد که یکی از غم‌انگیزترین رخدادهای سیاسی در سال 2021 در برلین رقم خورد و آنهم کناره‌گیری آنگلا مرکل از صدارت اعظم آلمان بعد از 16 سال بود که به نوعی برای آلمان‌ها قابل پذیرش نبود، بسیاری از کشورهای اروپایی نیز برای خداحافظی او از عرصه سیاست اشک ریختند
نزاع بر سر اوکراین
تقابل روسیه و آمریکا نیز نکته‌ای است که نباید آن را از یاد برد. مسکو در اوایل دسامبر جاری، پیش‌نویس اسناد امنیتی را ارائه کرد که در آن از ناتو خواسته شده تا عضویت اوکراین و کشورهای استقلال یافته از اتحاد جماهیر شوروی سابق را نپذیرد و استقرار نظامی نیروهای این پیمان در اروپای مرکزی و شرقی را متوقف کند. این در حالی است که واشنگتن و متحدانش از دادن چنین تعهداتی امتناع ورزیدند، اما عنوان کردند که برای گفت‌وگو، آمادگی دارند. از طرفی بنا بر گزارش‌های رسمی، هزاران سرباز روسی پس از حدود یک ماه اجرای تمرینات نظامی، از مرز اوکراین عقب‌نشینی کردند. خبرگزاری رویترز شنبه ۲۵ دسامبر گزارش داده بود که بیش از ۱۰ هزار سرباز روسی، تعدادی از مناطق مجاور اوکراین از جمله شبه‌جزیره الحاقی کریمه، روستوف و کوبان را ترک کرده و به پایگاه‌های دائمی خود بازگشتند. به گزارش خبرگزاری‌های روسیه، «مرحله هماهنگی رزمی واحدها، خودروهای رزمی و لشکرها و یگان‌های مکانیزه، به پایان رسیده است». علیرغم آنکه اعلام شده روسیه از حمله به اوکراین چشم‌پوشی کرده اما تیم بایدن همانند دولت باراک اوباما تقابل صرف با روسیه را در دستور کار خود قرار داده است و حتی در این میان اوکراینی‌ها با تحریک ایالات متحده و شخصِ بایدن به دنبال آن هستند واشنگتن را بیش از پیش در مقابل مسکو قرار دهند. بر این اساس و با عنایت به داده‌های فعلی به نظر می‌رسد که در سال 2022 میلادی تنش میان روسیه و آمریکا جدی‌تر از سال 2021 میلادی خواهد بود.
اروپا بحران مهاجران
بدون شک در سال 2021 یکی از محورهای مهم بحث مهاجران و به راه افتادن موج جدید پناهجویان بود. بحران تجمع پناهجویان گرسنه و سرمازده در مرز بلاروس و لهستان در سرمای زیر صفر درجه، به مناقشه‌ای جدید بین روسیه و غرب تبدیل شد. اتحادیه اروپا، روسیه و بلاروس را در ایجاد این وضعیت متهم می‌داند و خواستار اقدامات متقابل علیه آنها شده است، اتهاماتی که روسیه و بلاروس آن را رد می‌کنند. هزاران پناهجو با رویای رسیدن به اروپا از کشورهای عراق، سوریه و افغانستان گریخته‌اند و اکنون در زمین بازی‌های سیاسی بلاروس، لهستان و اتحادیه اروپا به دام افتادند. تصاویر مرزها، زنان، مردان و کودکانی را نشان می‌داد که سعی می‌کردند بدون سرپناه مناسب خود را گرم نگه دارند و قادر به درخواست پناهندگی در کشورهای همسایه یا بازگشت به خانه نیستند. دست کم ۱۳ نفر از جمله یک نوزاد یک ساله سوری به دلیل دمای زیر صفر جان خود را از دست دادند. ماجرا البته از آنجا شروع شد که پس از انتخابات بحث‌برانگیز ریاست جمهوری بلاروس که عده‌ای آن را جعلی و دستکاری شده می‌دانند، آمریکا و اتحادیه اروپا از به رسمیت شناختن «الکساندر لوکاشنکو» به عنوان رئیس‌جمهور بلاروس خودداری کردند. سپتامبر ۲۰۲۰، مجموعه‌ای از تحریم‌ها علیه مقامات بلاروس، از جمله مسدود کردن دارایی‌ها و ممنوعیت سفر اعمال شد. اتحادیه اروپا به این مقدار راضی نشد و دو بسته تحریمی دیگر در نوامبر و دسامبر همان سال را به تحریم‌های قبلی اضافه کرد. همراه شدن انتخابات ریاست جمهوری با جنگ و درگیری در جمهوری آفریقای جنوبی، خشونت‌های قبیله‌ای در منطقه دارفور سودان، جنایت‌های گروه‌های مسلح در شرق جمهوری دموکراتیک کنگو و حملات خشونت‌آمیز در بورکینافاسو از دلایلی است که نتیجه آن آواره شدن صدها هزار نفر در آفریقا در سال ۲۰۲۱ بود. از سوی دیگر افزایش درگیری‌ها در منطقه تیگرای اتیوپی در سال ۲۰۲۱ باعثبه راه افتادن جنبش گسترده مهاجرت شد و آژانس پناهندگان سازمان ملل گزارش داد که بسیاری از مردم مستاصل با به دست داشتن اندک لوازمی وارد سودان شدند و به همین دلیل بسیاری از کارشناسان سال 2021 را سالی می‌دانند که مدیترانه به گورستان پناهجویان تبدیل شد.
پیمان آکوس علیه پاریس
در ماه سپتامبر، استرالیا اعلام کرد در حال امضای پیمان امنیتی آکوس با ایالات متحده و بریتانیا است. طبق برآوردها، در بخشی از این پیمان، کانبرا قرارداد ۵۰ میلیارد پوندی با فرانسه برای تامین ۱۲ زیردریایی را لغو کرد و همین موضوع به یک جدال سیاسی میان فرانسه و استرالیا دامن زد و سپس پاریس به صورت مستقیم واشنگتن و لندن را مقصر دانست. در همین راستا فرانسه سفیر خود را از استرالیا فرا خواند و این ماجرا را «خنجر از پشت» نامید و رئیس‌جمهوری فرانسه از پاسخ به تماس تلفنی اسکات موریسون، همتای استرالیایی خود، خودداری کرد. ماجرا به همین‌جا ختم نشد. ماکرون در پاسخ به این سوال که آیا فکر می‌کند رهبر استرالیا به او درباره پاره کردن قرارداد زیردریایی دروغ گفته است یا نه گفت: «فکر نمی‌کنم، مطمئنم». این مواضع ماکرون نه تنها بعدها آرام‌تر نشد، بلکه او با سفر به حاشیه خلیج فارس میلیاردها دلار توافق تسلیحاتی را با قطر، امارات و عربستان منعقد کرد تا شاید بتوانند ضررهای پیمان آکوس را جبران کند.
خداحافظی با بانوی آهنین
هیچ شکی وجود ندارد که یکی از غم‌انگیزترین رخدادهای سیاسی در سال 2021 در برلین رقم خورد. کناره‌گیری آنگلا مرکل از صدارت اعظم آلمان آنهم بعد از 16 سال به نوعی نه تنها برای آلمان‌ها قابل پذیرش نبود، بلکه بسیاری از کشورهای اروپایی نسبت به این موضوع موضع منفی و مثبت داشتند. کشورهای اروپای شرقی که عموماً منتقد آلمان به حساب می‌آیند، از کناره‌گیری مرکل و انتخاب اولاف شولتس به عنوان صدراعظم چندان ناراحت نشدند و حتی معتقدند که او هم راه مرکل را خواهد رفت و مابقی اروپایی‌ها هم برای خداحافظی او از عرصه سیاست اشک ریختند. به طور کلی وقایعی که در اروپا طی 2021 رخ داد باز هم نشان از تعمیق اختلاف میان دولت‌های حاضر در قاره سبز دارد؛ چراکه راست‌گراهای افراطی در اروپا قدرت گرفته‌اند و بی‌شک در 2022 هم شاهد همین روند خواهیم بود.
دیدگاه تان را بنویسید