قتل‌عام ۱۹۱۵؛ بهانه تنبیه پاشا

فرشاد گلزاری

 از زمان به روی کار آمدن جو بایدن به عنوان جانشین دونالد ترامپ، اتفاق‌های گوناگونی در آمریکا رخ داده است. در عرصه داخلی که همچنان جولانِ کرونا را شاهد هستیم که دولت بایدن سعی دارد با اختصاص کمک‌های مالی به عدد 800 تا 1400 دلار برای هر نفر، به نوعی جو روانی را کنترل و آرام کند که البته تاحدودی موفق بوده است. مساله مهاجرت و دیوار مکزیک هم همچنان مخالفان و موافقان خود را در کنگره دارد؛ اما در حوزه سیاست خارجی، فارغ از اینکه تیم سیاسی - امنیتی دموکرات‌ها چه راهبردی را دنبال کرده‌اند و قرار است چه اتفاق‌هایی در این راستا رخ دهد، یکی از موضوعاتی که تاکنون به عنوان سوژه‌ای داغ برای خبرنگاران آمریکا و دنیا قلمداد می‌شود، بحث تماس‌های بایدن با همتایان خود در سراسر جهان است. از زمانی که او وارد کاخ سفید شده است بر اساس سنت‌ روسای جمهور قبلی ایالات متحده، همه به دنبال آن بودند تا اولین نفری باشند که نخستین تماس رئیس‌جمهور 79 ساله آمریکا با یک کشور را ثبت و ضبط و گزارش می‌کنند. این موضوع بدان جهت برای خبرنگاران و تحلیلگران سیاست خارجی در آمریکا اهمیت دارد که بیشتر بیانگر اهمیت اولین کشور برای آمریکا در ساختار سیاست خارجی واشنگتن است که تماس با آن برقرار می‌شود.

خرید سامانه پدافندی اس 400 از روسیه توسط ترکیه و همچنین مداخله‌های ادواری و بهم پیوسته ارتش ترکیه در عراق، سوریه، لیبی، قره‌باغ و مناطقی از آفریقا دقیقاً بر خلاف منافع ایالات متحده است و بایدن حالا به دنبال کنترل بندبازی آنکارا در حوزه سیاست خارجی است

همه به این فکر می‌کردند که اسرائیل اولین جغرافیایی است که رئیس‌جمهوری ایالات متحده با آن تماس می‌گیرد که این اتفاق رخ نداد و هفته‌ها گذشت تا تماس‌ها برقرار شد و حالا یکی از بحث‌برانگیزترین تماس‌های بایدن برقرار شده است که مقصدش «آنکارا» بوده است. تماس روز جمعة بایدن با رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه بنابر شهادت تحلیلگران و مفسران روابط بین‌الملل و همچنین بر اساس داده‌های منتشر شده از سوی سی.ان.ان، یکی از پرتنش‌ترین گفت‌وگوها میان بایدن و اردوغان بوده است. گفت‌وگویی که خروجی آن بسیار خطرناک بوده و به نوعی می‌توان گفت که رئیس‌جمهوری آمریکا با لحنی غضب‌آلود با همتای ترکیه‌ای خود صحبت کرده است. این تماس سه ماه پس از تحلیف بایدن در بیستم ژانویه صورت گرفت و این تأخیر عمدتاً به چشم بی‌توجهی به اردوغان ارزیابی می‌شود که پیشتر روابط نزدیکی با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا داشت. کاخ‌سفید در بیانیه‌ خود اعلام کرده که بایدن با اردوغان گفت‌وگو کرده و تمایل خود برای ایجاد یک روابط دوجانبه سازنده از طریق گسترش حوزه‌های همکاری و مدیریت موثر اختلافات را منتقل کرد. دو رهبر همچنین برای ملاقات در حاشیه نشست ماه ژوئن ناتو و گفت‌وگوی بیشتر درباره روابط دو کشور توافق کردند. در بیانیه دفتر ریاست جمهوری ترکیه آمده است که بایدن و اردوغان درباره مولفه استراتژیک روابط دوجانبه و اهمیت همکاری در کنار هم برای ایجاد همکاری بیشتر روی مسائلی که منفعت دوجانبه دارند، توافق کرده‌اند؛ اما دفاتر ریاست‌جمهوری هیچکدام از طرفین به جنجالی‌ترین محور گفت‌وگوی دو جانبه میان روسای جمهوری آمریکا و ترکیه اشاره نکردند. بر اساس آنچه رویترز منتشر کرده، رئیس‌جمهوری آمریکا جمعه عصر به اردوغان اعلام کرده که قصد دارد تا قتل‌عام ۱۹۱۵ ارامنه در دوران امپراتوری عثمانی را به عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت بشناسد. این دقیقاً همان موضوعی است که حالا یک جنجال اساسی در سطح رسانه‌ای به راه انداخته و بدون تردید این جنجال به سطح دیپلماتیک هم خواهد کشید.

کانالیزه کردن اردوغان

اینکه چرا جو بایدن در اولین تماسش با رئیس‌جمهوری ترکیه، پا را تا به این حد فراتر از سایر همتایان خود یعنی باراک اوباما و دونالد ترامپ گذاشت و دقیقاً انگشت اشاره خود را بر نقطه ضعف اردوغان فشرد، به نوعی نشان می‌دهد که او باز هم به دنبال ضربه زدن به اردوغان با استفاده از اهرم حقوق بشری است. پیشینیان بایدن به دلیل این‌که نمی‌خواستند آزردگی‌خاطر آنکارا را رقم بزنند، هرگز از لفظ «نسل‌کشی» برای این رویداد استفاده نکردند. دونالد ترامپ در سال 2019 تمام تلاش خود را کرد تا جلوی به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه را در کنگره آمریکا بگیرد.

رئیس‌جمهوری آمریکا جمعه عصر به اردوغان اعلام کرده که قصد دارد تا قتل‌عام ۱۹۱۵ ارامنه در دوران امپراتوری عثمانی را به عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت بشناسد؛ اقدامی کاملاً  بر خلاف سنت روسای قبلی کاخ‌سفید

باراک اوباما نیز در طول هشت سال ریاست‌جمهوری‌اش علیرغم تقاضای بسیاری از نزدیکانش هرگز از این لفظ استفاده نکرد و در عوض از این واقعه تاریخی خونین با لفظ ارمنی «مِتز یگِرن» (شرِ بزرگ ) نام برد. حالا بایدن به دنبال آن است تا حاکمِ آکسارای را تنبیه کند. شاید استفاده از لفظ تنبیه برای برخی خوشایند نباشد اما اگر به گفت‌وگوی چند ماه پیش بایدن با هیأت سردبیری روزنامه «نیویورک تایمز» نگاه کنیم می‌بینیم که او راجع به اردوغان در آن گفت‌وگو اعلام کرد که «من مدت زمان بسیاری با او صرف کرده‌ام. آدم خودکامه‌ای است و باید رویکرد خیلی متفاوتی نسبت به او داشته باشیم و به روشنی نشان دهیم که حامی رهبری اپوزیسیون هستیم». همین عبارت کوتاه نشان می‌دهد که بایدن به دنبال هدف قرار دادن اردوغان در مقیاس‌های داخلی و خارجی است. او در داخل با عدم سرمایه‌گذاری خارجی در ترکیه به نوعی باعث شده تا وضعیت اقتصادی این کشور و قیمت لیر، به شدن نزولی شود و جالب اینجاست که اتحادیه اروپا هم در این مسیر با بایدن در یک راستا قرار دارد. از سوی دیگر، خرید سامانه پدافندی اس 400 از روسیه توسط ترکیه و همچنین مداخله‌های ادواری و بهم پیوسته ارتش ترکیه در عراق، سوریه، لیبی، قره‌باغ و مناطقی از آفریقا دقیقاً برخلاف منافع ایالات متحده است. ترکیه حتی پا را فراتر گذاشت و در پهنه آبی یونان به اکتشاف پرداخت که زمینه‌های حمله پاریس به آنکارا با این کار فراهم شد. اینها سناریوهایی است که دولت بایدن نمی‌پذیرد ترکیه در آن به صورت بندبازی حرکت کند و منافع آمریکا را نادیده بگیرد و به سمت روسیه متمایل شود.

اینکه ایالات متحده به رهبری بایدن تا چه حد ترکیه را مورد هدف قرار خواهد داد و به رسمیت شناختن نسل‌کشی ارامنه تا چه میزانی بر روابط این دو تاثیر خواهد گذاشت، موضوعی است که بعید به نظر می‌رسد بلوای جدی در روابط دو طرف به وجود بیاورد؛ چراکه ترکیه عضو ناتو است و از زمان جنگ سرد تاکنون این کشور به عنوان متحد استراتژیک ایالات متحده در منطقه به حساب می‌آید. بر این اساس به نظر می‌رسد بایدن با این کار قصد تنبیه اردوغان را دارد تا بتواند از این طریق خودکامگی او در حوزه سیاست خارجی را کنترل کرده و او را وارد کانال خود کند.