مسیر کوبا بعد از رهبری «کاسترو» ها

رائول کاسترو ۸۹ ساله در کنگره حزب کناره‌گیری خود از پست دبیر اولی حزب کمونیست کوبا را اعلام کرد و گفت وظیفه‌اش را با اطمینان به آینده کوبا به پایان می‌رساند. با کنار رفتن رائول کاسترو دوران زمام‌داری او و برادرش پس از حدود ۶۰ سال به پایان می‌رسد.

برادران کاسترو بیش از شش دهه در راس دولت کوبا بودند. فیدل کاسترو هنوز هم در کوبا مورد احترام است. او از سال ۱۹۵۹ تا ۲۰۰۶ مسئولیت دولت را در کوبا بر عهده داشت.

به گزارش ایرنا، سال ۲۰۰۱ درست زمانی که فیدل کاسترو رهبر کاریزماتیک و مشهور به سخنرانی‌های طولانی چند ساعته، برای نخستین بار در جریان یکی از سخنرانی‌های طولانیش از حال رفت، روند انتقال قدرت به برادر کوچکترش رائول کاسترو آغاز شد. به موجب وضعیت سلامتی نامساعد فیدل کاسترو، رائول در ابتدا به عنوان معاون برادرش معرفی شد و سپس با رای مجمع ملی کوبا در سال ۲۰۰۸، رئیس جمهوری این کشور شد.

یک عضو حزب کمونیست با اشاره به اینکه دیاز کانِل با تصاحب سمت دبیر اولی حزب از قدرت اختیار و تصمیم‌گیری بیشتری برخوردار خواهد بود، «شیوع یک ذهنیت قدیمی و پوسیده در کل دستگاه دولت را مانع اصلی در مسیر ایجاد تغییرات» خواند. مسئله‌ای که شخص رائول کاسترو نیز در گذشته از آن انتقاد کرده بود

با روی کار آمدن رائول کاسترو، اقداماتی در جهت برداشتن محدودیت‌ها برای کوبایی‌ها آغاز شد. در مقابل باراک اوباما هم تصمیم گرفت تا برخی محدودیت‌ها را برای کوبا لغو کند، از سال ۲۰۱۴ زمزمه‌های روابط دو کشور آغاز شد. در نتیجه در همان سال در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما و با ایجاد تغییرات در سیاست خارجی آمریکا، پس از نیم قرن تحریم و محاصره کامل اقتصادی کوبا، روابط دو کشور از سر گرفته شد. اما این تصمیم واکنش‌های بسیاری در سطح بین‌الملل به همراه داشت که نشان دهنده شکست محاصره آمریکا بر کوبا بود. اما این توافق دوامی نداشت و با روی کار آمدن دونالد ترامپ جمهوری‌خواه این توافق به صورت یکجانبه لغو شد. پس از کناره گیری رائول کاسترو، پارلمان کوبا در سال ۲۰۱۸ «میگل دیاز کانل» را به ریاست جمهوری این کشور انتخاب کرد.

دیاز کانل که سه شنبه آینده ۶۱ ساله می‌شود، از سال ۲۰۱۳ به عنوان دست راست رائول کاسترو، درجات حزبی را به طور صعودی طی کرده و اکنون در مقام ریاست جمهوری کوبا قرار دارد. کانِل روز جمعه در جریان برگزاری هشتمین کنگره تاریخی حزب کمونیست کوبا با شعار «اتحاد و استمرار» در مرکز همایش هاوانا از سوی رائول کاسترو به عنوان رهبر این حزب معرفی شد. انتصابی که در همان سال ۲۰۱۸ و زمان واگذاری پست جمهوری به دیاز کانِل از زبان رائول شنیده شد؛ «اگر همه چیز طبق برنامه پیش برود، کانِل در هشتمین کنگره به عنوان دبیر اول حزب انتخاب می‌شود.»

به این ترتیب این برای نخستین بار در تاریخ شش دهه گذشته این جزیره ۱۱۰ هزار کیلومتری در دریای کارائیب است که با عقب‌نشینی نسل تاریخی کاستروها، نام فامیلی رهبر حزب کمونیست کوبا کاسترو نخواهد بود و یونیفورم نظامی به تن نخواهد داشت. قرار است روز دوشنبه به عنوان روز پایانی این گردهمایی چهار روزه، دیاز کانل به عنوان دبیر اول حزب که بالاترین مقام این کشور است منصوب شود.

دیاز کانل در صفحه توییترش با اشاره به بحران عمیقی که کوبا با آن مواجه است نوشت، هر چند اصلاحات اقتصادی فوری، لازم است اما اصول حزب همچنان باقی می‌ماند.

با این حال پرسشی که اینجا مطرح می‌شود این است که آیا کوبا در قالب بینش سیاسی، ذهنیت قدیمی و ایدئولوژی‌های سنتی خود باقی خواهد ماند یا با روی کارآمدن رهبران جدید روند اصلاحات به ویژه اقتصادی در دوران پساکاستروها تقویت شده و نتایج این چرخش سیاسی در کوتاه مدت قابل مشاهده خواهد بود. به نوشته ال پائیس، همزمان با کناره‌گیری رائول کاسترو ۸۹ ساله، سایر اعضای این نسل تاریخی انقلابیون کهنه‌کار از جمله رامون ماچادو وِنتورا دبیر دوم حزب که در ماه اکتبر (مهر) ۹۱ ساله خواهد شد، رامیرو بالدِس و گیِرمو گارسیا، ۸۸ و ۹۲ ساله از فرماندهان با سابقه نیز عقب‌نشینی خواهند کرد.  

رائول کاسترو ۸۹ ساله در کنگره حزب کناره‌گیری خود از پست دبیر اولی حزب کمونیست کوبا را اعلام کرد و گفت وظیفه‌اش را با اطمینان به آینده کوبا به پایان می‌رساند

از طرفی کناره‌گیری رائول کاسترو، پرچمدار و نماد انقلاب چریکی سوسیالیست از صحنه سیاسی با تغییر قدرت در آمریکا به عنوان عامل اصلی بحران اقتصادی حاضر در این کشور همزمان شده است، در نتیجه باید دید آیا این جابجایی سیاسی به باز شدن درهای جدیدی به روی روابط به بن‌بست رسیده واشنگتن- هاوانا منجر خواهد شد یا نه. رابط تیره ای که در یکسال اخیر و در دوران شیوع ویروس کرونا به بحران خیابان‌های خالی از جهانگرد این جزیره دامن زده است. به این ترتیب نمی‌توان نادیده گرفت که شرایط ویژه ای که رهبران تاریخی کوبا را مجاب به چنین تصمیم گیری کرده،  مبین فشارهایی است که از سوی واشنگتن، هاوانا را تحت تاثیر قرار داده است.

شرایط ویژه ای که رائول در حال حاضر از آن سخن می‌گوید مبین فشارهایی است که از فلوریدا به دولت کوبا وارد می شود. به نوشته روزنامه ال پائیس، با وجود ابهامات فراوان اما اکثریت تحلیلگران بر این نکته اتفاق نظر دارند که با در نظر گرفتن چالش‌های سیاسی و اقتصادی که کوبا با آن مواجه است، نتیجه این دور از کنگره به عنوان حزب اصلی نظام سیاسی کوبا برای آینده این کشور قطعا تاثیرگذار خواهد بود. اصولا سیستم سیاسی در کوبا یک سیستم متمرکز و تک حزبی است. دولت و حزب کمونیست نقش اصلی را در این سیستم بازی می کنند. این تنها سیستم کمونیستی است که در آمریکای لاتین به صورت متمرکز اداره می‌شود و بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، سعی کردند سیستمی مبتنی بر سوسیالیسم جدید ارائه کنند. عمر اورلنی اقتصاد دان کوبایی معتقد است: رهبران جدیدی که از کنگره هشتم بیرون می‌آیند، هرچند همان عقاید پیشین خود را حفظ می‌کنند اما قادر خواهند بود کوبا را در مسیری پر رونق‌تر هدایت کنند.

«مویسِس نعیم» کارشناس برجسته آمریکای لاتین در اندیشکده «کارنگی» پیشتر گفت: از زمان انقلاب کاسترو در سال ۱۹۵۹، کوبا هرگز اقتصادی خودکفا نداشته و همیشه به کمک‌های اقتصادی قدرت‌های خارجی وابسته بوده است. کوبا ابتدا از سوی اتحاد جماهیر شوروی تامین می‌شد و بعد که آن رژیم سقوط کرد، این جزیره وارد دوره‌ خاصی از دشواری نمایان اقتصادی، قحطی و کمبود شد. وقتی چاوز در ونزوئلا به قدرت رسید و شروع به پشتیبانی از کوبا کرد، آن دوره تمام شد. کمک ونزوئلا به این جزیره بیشتر از کمکی است که کوبا از شوروی دریافت می‌کرد، اما با عیان شدن آشوب و ورشکستگی ونزوئلا، کوبا بار دیگر به بحران مواجه شد. کارلوس آلسوگارای، دیپلمات سابق و از اعضای حزب کمونیست با اشاره به اینکه دیاز کانِل با تصاحب سمت دبیر اولی حزب از قدرت اختیار و تصمیم‌گیری بیشتری برخوردار خواهد بود، «شیوع یک ذهنیت قدیمی و پوسیده در کل دستگاه دولت را مانع اصلی در مسیر ایجاد تغییرات» خواند. مسئله ای که شخص رائول کاسترو نیز در گذشته از آن انتقاد کرده بود. حماسه چریکی و انقلابی نسل تاریخی رهبران حزب کمونیست کوبا که در چهره‌های فیدل و رائول کاسترو تجسم یافته است، اکنون کنار رفته و جای خود را به مدیریت رهبرانی جدید خواهد داد. حال باید دید سرنوشت کوبا تا پنج سال دیگر و برگزاری نهمین نشست کنگره حزب کمونیست چگونه رقم خواهد خورد. باید دید آیا دیاز کانِل از این سخت‌ترین آزمون سربلند بیرون خواهد آمد یا خیر؟ آزمونی از یک بحران اقتصادی گسترده، اصلاحات پرهزینه در حال انجام، همه‌گیری بی‌سابقه و چالش با دولت آمریکا که دشمن دیرینه این جزیره آمریکای لاتین است.