کودتا در امان؛ تکاپو در ریاض!

فرشاد گلزاری

شنبه شب شاهد انتشار و سپس بازنشرِ خبری در فضای رسانه‌ای دنیا بودیم که شاید برای بسیاری از مخاطبان و حتی نخبگان امرِ سیاست بین‌الملل باورکردنی نبود. شاید هم عده‌ای این واقعه را باور کردند اما اهمیت آن را نمی‌دانند که دلیلش بی سر و صدا بودن جغرافیای منشأ خبر است.

در کمال ناباوری، خبر طراحی و البته مقابله با «کودتا» در اردن بود که در کمتر از چند دقیقه به تِرِند و تیتر اصلی رسانه‌ها تبدیل شد. کشوری که به داوریِ بسیاری از تحلیلگران و ناظران جهانی، به صورت چراغ خاموش در جنوب سوریه و شمال عربستان مشغولِ حیات است و از سمت غرب هم گاه و بیگاه باید شاهد منازعات رژیم صهیونیستی و فلسطینی‌ها باشد.

طی دهه اخیر هیچ صدایی از «اَمان» بلند نشد و در بهار عربی که در تونس، لیبی، سوریه، مصر و یمن به یک‌باره منجر به خیزش‌های مردمی در مقیاس ملی شد، بسیاری از مفسران بر این باور بودند که اردن هم در راستای همین موضوع دچار تغییراتی خواهد شد اما اینگونه نشد

البته اردن با عراق هم، مرز مشترک دارد ولی پرسش مهم برای بسیاری از منتقدان اردن و حتی طیف عظیمی از موافقان؛ این است که چرا اساساً طی دهه اخیر هیچ صدایی از «اَمان» بلند نشد؟ به عنوان مثال در سال ۲۰۱۱ که بهار عربی در تونس، لیبی، سوریه، مصر و یمن به یک‌باره منجر به خیزش‌های مردمی در مقیاس ملی شد، بسیاری از تحلیلگران و مفسران بر این باور بودند که اردن هم در راستای همین موضوع دچار تغییراتی خواهد شد.

حتی زمانی که بحرین در شوک انقلاب مردمی بود، مجدداً این اتفاق نظر وجود داشت که اردن جغرافیای دیگری است که دستخوش تغییر خواهد شد؛‌ این اتفاق دو روز پیش رخ داد. خبرگزاری پترا که تنها منبع رسانه‌ای دولت اردن به شمار می‌رود در واپسین ساعات شنبه شب به وقت تهران، از بازداشت شاهزاده حمزه بن حسین، ولیعهد پیشین اردن همراه با ۲۰ نفر دیگر خبر داد.

دقایقی بعد بازداشت باسم عوض الله، رییس اسبق دیوان پادشاهی و الشریف حسن بن زید، فرستاده ویژه اردن به عربستان و یکی دیگر از مقامات امنیتی خبرساز شد و اتهام آنها تهدید امنیت کشور اعلام شد. حدود یک ساعت بعد هم روزنامه واشنگتن پست خبری را منتشر کرد که تاحدودی می‌توان آن را فصل‌الخطابِ اخبار شنبه  شب دانست. این روزنامه آمریکایی اعلام کرد که این بازداشت‌ها به دنبال آنچه برنامه‌ریزی برای توطئه جهت براندازی حکومت عبدالله دوم، پادشاه فعلی اردن بوده،

انجام شدند.

در همین راستا یک مسئول امنیتی به واشنگتن پست گفته که یک فرد دیگر از خاندان حاکم نیز در کنار رهبران عشایر و افسران امنیتی برای نقشه براندازی علیه پادشاه دست داشته است اما آنچه مهم بود، سخنان ولیعهد سابق اردن بود. روز گذشته (یکشنبه) حمزه بن الحسین، برادر ناتنی پادشاه اردن و ولیعهد سابق در ویدئویی اعلام کرد که در حبس خانگی است و فرماندهی ارتش به او دستور داده در خانه بماند و با کسی تماس نگیرد.

او ضمن اینکه اعلام کرد مسئول هیچ یک از رخدادهای شنبه و همچنین فساد دولتی نیست، توضیح داد که علاوه بر دستگیری محافظان وی، دوستانش هم دستگیر شده‌اند. مهمترین بخش اظهارات او زمانی است که صریحا به ساختار فعلی می‌تازد.

بن الحسین در ویدئوی خود می‌گوید: «من مسئول فروپاشی دولت، فساد و بی‌کفایتی که در ساختار حکومت از ۱۵ یا ۲۰ سال گذشته حاکم بوده و هر سال بدتر می‌شود، نیستم.

من مسئول عدم اعتماد مردم به مسئولان نهادها نیستم. متأسفانه، این کشور از یکی از پیشرفته‌ترین کشورهای منطقه در زمینه‌های آموزش، مراقبت‌های بهداشتی و آزادی‌ها به کشوری عقب‌نشینی کرده است که حتی انتقاد جزئی از جنبه محدود سیاست، منجر به دستگیری و آزار و اذیت توسط سرویس‌های امنیتی می‌شود. وضعیت به جایی رسیده که هیچکس نمی‌تواند به صحبت کردن یا ابراز عقیده در مورد هر چیزی بدون آزار و اذیت، دستگیری و تهدید بپردازد».

فارغ از آنکه اسرائیل و آمریکا از اردن حمایت کرده‌اند، باید گفت که بسیاری از کشورهای منطقه مانند مصر، ترکیه، عراق و غیره اگرچه دخالت در امور اَمان را محکوم کردند، اما بازهم نسبت به این رویداد مشکوک و محافظه‌کار هستند

ماجرا چیست؟

چندی پس از آنکه ویدئوی مربوط به ولیعهد سابق اردن در فضای مجازی منتشر شد، آرون دیوید میلر، مشاور اسبق وزارت خارجه آمریکا در امور خاورمیانه در توییتی نوشت که تنش‌ها و رقابت‌های عربستان و اردن فقط یک عنوان اصلی نیست، بلکه یک روند است که دهه‌های زیادی را در برمی‌گیرد. او در توئیتی دیگر نوشت که هرگونه دست داشتن عربستان سعودی در این رویدادها، به مانند یک انفجار خواهد بود اما باور این مسئله سخت است.

اینکه چرا میلر چنین توئیتی را چند ساعت پس از اعلام خنثی‌سازی کودتا در اردن منتشر می‌کند به ما نشان می‌دهد که به احتمال زیاد عربستان در این ماجرا دستی بر آتش دارد. بر اساس اسناد موجود باسم عوض الله که به عنوان رئیس اسبق دربار پادشاهی اردن مشغول بوده، از سال 2018 توانسته رابطه خوبی با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان برقرار کند و حتی گفته می‌شود که بن‌سلمان او را به عنوان یکی از مسئولان پروژه نئوم معرفی کرده بود.

این روابط از زمان پادشاهی عبدالله بن عبدالعزیز، پادشاه سابق عربستان آغاز شده است و از سوی دیگر او در سال ۲۰۱۸ به عنوان عضوی از هیئت مدیره دانشکده مدیریت دولتی دوبی تعیین شد که نشان از روابط خوبش با امارات دارد. شریف حسن بن زید، دیگر زندانی اصلی که همراه با باسم عوض الله بازداشت شده است؛ یک فرد از خاندان هاشمی اردن و برادر کاپیتان شریف علی بن زید است که در سال ۲۰۱۰ و درجریان مأموریت‌های نیروهای مسلح اردن در افغانستان کشته شد.

او پیش از آنکه به همراه باسم عوض الله به عربستان برود به عنوان مشاور و افسر روابط استراتژیک در دفتر پادشاه اردن کار کرده بود و او هم در فضای رسانه‌ای اردن، یکی از نزدیکان محمد بن سلمان شناخته می‌شود. از سوی دیگر باید توجه داشت که برخی منتقدان، سؤالاتی را درباره اهداف عربستان از صدور فوری بیانیه مبنی بر حمایت از پادشاه و ولیعهد اردن پس از کشف کودتا مطرح کرده‌اند که به خوبی نشان می‌دهد حال و روز ریاض خوب نیست؛ چراکه بعدازظهر گذشته (یکشنبه)، دربار سعودی برای دومین بار بیانیه حمایتی از اردن را منتشر کرد که به شدت توجه همگان را جلب کرده و همه معتقدند که این میزان ترس در وجودِ سعودی‌ها واقعاً غیر قابل درک است!

فارغ از آنکه اسرائیل و آمریکا از اردن حمایت کرده‌اند، باید گفت که بسیاری از کشورهای منطقه مانند مصر، ترکیه، عراق و غیره اگرچه دخالت در امور اَمان را محکوم کردند، اما باز هم نسبت به این رویداد؛ مشکوک و محافظه‌کار هستند.