قوانین موجود پاسخگوی نیازهای معیشتی کولبران نیست
کولبران؛ سردرگم میان قانون و حق زندگی
رویا کاکاوند
کولبر کسی است که کالاها را به شکل غیررسمی از بین مرزها رد می‌کند. این افراد برای این که بتوانند این کار را انجام دهند مجبورند از معابر غیررسمی استفاده کنند. معابری که معمولا از میان مسیرهای صعب‌العبور و خطرناک می‌گذرد. این معابر برای خودروها غیرقابل تردد است. بنابراین کولبران کالاها را بر پشت یا کول خود بسته و با عبور از این معابر پرخطر کالاها را به داخل مرزهای کشور وارد می‌کنند. به همین دلیل به این افراد کولبر گفته می‌شود. کولبری در استان‌های مرزی کشور مرسوم است. آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و سیستان و بلوچستان استان‌هایی هستند که کولبری یکی از مشاغل متداول مردمانشان شناخته می‌شود. کولبر بارهای بسیار سنگینی از جمله چندین جعبه سیگار، بسته‌های بزرگ لباس یا حتی وسایل برقی بزرگی مانند یخچال و ماشین لباسشویی را بر دوش خود حمل می‌کند. بارهایی که بین 30 کیلوگرم تا حتی 200 یا 250 کیلوگرم وزن دارند. کولبران در حالی باید تعادل خود را با وجود بارهای چندده کیلویی بر پشت خود حفظ کنند که همزمان باید مراقب چاله و چوله‌های راه، مین‌های به جا مانده از جنگ، دره‌ها و پرتگاه‌های خوف‌انگیز و مرزبانانی که هر لحظه ممکن است به آنها به جرم حمل قاچاق و عبور غیرقانونی از مرز شلیک کنند، هم باشند. مصایب این مردم همیشه در پاییز و زمستان و شروع فصل سرما دو چندان می‌شود چرا که خطر سرمازدگی، لغزندگی معابر و سقوط بهمن هم به خطرات همیشگی افزوده می‌شود. به همین دلیل سالانه کولبران بسیاری برای عبور کالاها و به دست آوردن لقمه‌ای نان جان خود را از دست می‌دهند یا دچار آسیب‌های جدی و معلولیت‌های همیشگی می‌شوند. هر کولبر بابت باری که بر کول خود در مسیری چندین کیلومتری از مرز عبور می‌دهد بسته به ارزش و وزن کالا بین 100 تا 250 هزار تومان دستمزد دریافت می‌کند. به این ترتیب از هر یک میلیارد تومان کالایی که به این شکل وارد کشور می‌شود تنها 9 میلیون تومان نصیب کولبران می‌شود.
بسیاری کولبران این کار پرخطر و پرمشقت را از نوجوانی در حالی که شاید تنها 13 یا 14 سال دارند، آغاز می‌کنند. نبود شغل و هزینه‌های سنگین زندگی گاهی مردان بالای 50 سال را هم مجبور می‌کند بار بر دوش از مرز عبور کنند. در میان آنها به وفور می‌توانید افرادی را پیدا کنید که از بهترین دانشگاه‌های کشور مدارک فوق لیسانس و دکتری دارند؛ اما بیکاری چاره‌ای برایشان نگذاشته جز این که پا در راه پرخطر کولبری بگذارند.
اگر بدانید که درآمد سرانه این استان‌ها معمولا کمتر از 50 درصد درآمد سرانه کشوری است و نرخ بیکاری آنها بیش از 38 درصد است و نرخ تورم هم در این استان‌ها عموما بیش از44 درصد است، شاید بتوانید درک کنید چرا این افراد برای این درآمد اندک جان خود را به بازی می‌گیرند.
هیچ آمار رسمی و دقیقی از تعداد کسانی که در کشور کولبری می‌کنند در دست نیست؛ اما تخمین زده می‌شود صدها هزار نفر از مردم شهرهای مرزی از این طریق کسب درآمد کرده و روزگار خود را می‌گذرانند.
کولبران در نگاه قانون
بر اساس قانون ورود و خروج مخفیانه کالا از مرزهای کشور قاچاق محسوب می‌شود و با توجه عوارض سنگین اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی که دارد، دولت‌ها برای آن قوانین و مجازات‌های سنگینی را در نظر می‌گیرند.
اما سختی معیشت و نبود امکان فراهم کردن اشتغال برای مردم مرزنشین موجب شد تا شورای عالی امنیت ملی در سال 1389طرح ساماندهی کولبری را پذیرفته و تصویب کند. این طرح عبارت بود از هزینه کردن ۱۰ درصد از درآمد مرزها برای کولبرها و ایجاد اشتغال برای آنها تا سالانه ۱۰ درصد از تعداد کولبران کاهش یابد تا به مرور شاهد حذف این شیوه اشتغال در منطقه باشیم. اتفاقی که اگر رخ داده بود باید اکنون تعداد کولبران به کمتر از 10 می‌رسید و 90 درصد باقی باید در کارخانه‌ها و مشاغلی که از این محل به وجود آمده بود، مشغول به کار می‌بودند. اما این اتفاق رخ نداد و طرح عقیم ماند. در نتیجه کولبران همچنان مسیرهای صعب‌العبور و خطرناک را برمی‌گزیدند و کشته و مجروح می‌شدند. تا بهمن ماه سال 1395 که پس از مرگ چند کولبر دوباره نگاه‌ها به سمت این افراد کشیده شد و توقع می‌رفت طرحی قابل اجرا و مقرون به صرفه برای کولبران در نظر گرفته شود.
اگر بدانید که درآمد سرانه استان‌های کولبران معمولا کمتر از 50 درصد درآمد سرانه کشوری است و نرخ بیکاری آنها بیش از 38 درصد است، شاید بتوانید درک کنید چرا این افراد برای این درآمد اندک جان خود را به بازی می‌گیرند
در این زمان بر اساس مصوبه هیات وزیران قرار شد دفترچه کوله‌بری مرزنشینان حذف و به جای آن برای سرپرست خانوارهای روستایی در شعاع 20 کیلومتری کارت الکترونیکی پیله‌وری صادر شود. در کارت پیله‌وری، هر خانوار مرزنشین ماهانه 500 هزار تومان امکان واردات کالا از معابر مرزی را داشت و تاجران کالا در این سوی مرز، به ازای هر کارت بازرگانی، مبلغی را از محل تخفیف سود بازرگانی به پیله‌ور (همان کولبر قدیم) می‌دهد. هر یک از ساکنان مناطق مرزنشین در مناطق غربی کشور می‌توانند با کارت کولبری ۷۵ قلم کالا از جمله انواع لوازم خانگی را وارد کنند و با حمایت قانون در ده‌ها بازارچه رسمی کشور اقدام به صادرات و واردات کنند. دولت هم برای هر مرزنشین یک «حساب بانکی» باز کرده تا حق کولبری از طریق آن دریافت شود.
اما این طرح چندان مورد استقبال کولبران قرار نگرفت چراکه معتقد بودند درآمد حاصل از آن بسیار کمتر از کولبری است و پاسخگوی نیازهای آنها نیست. افزون بر این که با توجه به شرایطی که در نظر گرفته شده بود بسیاری از کولبران از شمار آن خارج بودند. به علاوه تعرفه‌های سنگین در نظر گرفته شده نیز به مذاق کاسبکاران خوش نیامد چراکه قیمت کالاها را برابر با دیگر نقاط کشور می‌کرد و عملا دیگر انگیزه‌ای برای مشتریان باقی نمی‌ماند که به این بازارها مراجعه کنند. در نتیجه این طرح هم مورد استقبال چندانی قرار نگرفت.
افزون بر این که به گفته محسن بیگلری، نماینده مردم سقز همین طرح پیله‌وری هم درست و کامل اجرا نشد تا جایی که مبلغ تخفیف تعرفه گمرکی که باید به ازای هر نفر در هر ماه واریز می شد، برای بسیاری واریز نشد. بخشی از کارت‌های الکترونیکی به مردم داده نشد. بخش زیادی از کارت‌های مرزنشینان غیر فعال بود و پولی برای آنها واریز نمی‌شد. از طرفی برخلاف قرار اولیه بود بخشی از روستا‌ها از فهرست دریافت کنندگان کارت پیله‌وری حذف شدند.
چندی بعد، در اردیبهشت 1397 هم پس از خروج آمریکا از برجام دولت در بخشنامه‌ای به سرعت فهرستی از کالاهایی را که واردات و صادرات‌شان ممنوع بود را صادر کرد. شرایطی که با وجود تقاضای بازار آتش قاچاق را تیزتر کرد و به استفاده از کولبران رونقی جدید بخشید. این در حالی بود که سید حسن علوی، عضو هیات رئیسه کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی، معتقد بود فعالیت کولبران ظرفیتی است که می‌تواند به کشور در دور زدن تحریم‌ها کمک کند. اما این ظرفیت بزرگ همچنان نادیده گرفته شده و کولبران میان قانون و حق زندگی سردرگم هستند.
در آخرین اقدام دولت برای یافتن راهی برای ساماندهی شرایط کولبران گمرک کشور هم 6 آذرماه سال جاری اعلام کرد امکان ثبت‌سفارش تعرفه‌های مجاز برای کوله‌بران در سامانه جامع تجارت فراهم شده است. بر این اساس، کوله‌بران می‌توانند با ثبت‌نام در سامانه جامع تجارت و احراز صلاحیت از سامانه مرزنشینان، با نقش «کوله‌بر» اقدام به ثبت‌سفارش تعرفه‌های مجاز خود کنند.
کولبران قربانیان نان
اما همچنان که بحث‌ها و اما و اگرهای طرح ساماندهی کولبران یا همان پیله‌وران ادامه دارد و قانونگذاران و مجریان قانون در پی یافتن راه‌حلی میانه برای حل مشکل قاچاق کالا، حمایت از تولید داخلی و حمایت از شهروندانی است که با توجه به محرومیت محل زندگی خود چاره‌ای جز کولبری ندارند، کولبران همچنان مجبورند برای زنده ماندن و امرار معاش جان خود را کف دست گرفته و با کوله‌باری سنگین و راهی غیرقابل عبور از مرزها بگذرند.
از هر یک میلیارد تومان کالایی که به شکل کولبری وارد کشور می‌شود تنها 9 میلیون تومان نصیب کولبران می‌شود
این بار هم در هفته‌ای که گذشته مرگ دردناک آزاد و فرهاد خسروی دو برادر 17 و 14 ساله مریوانی دوباره نگاه‌ها را به سمت زندگی مشقت بار کولبران کشاند. باز هم مسئولان ابراز همدردی کردند و گفتند دنبال راه حل مناسب می‌گردند و حمایت خواهند کرد. اسحاق جهانگیری، معاون رییس جمهور دستور داد تا به وضعیت معیشت خانواده آنها رسیدگی کنند.
اما مردم مریوان که می‌دانستند این تراژدی برای اولین بار و آخرین بار رخ نداده است پیکرهای یخ‌زده آزاد و فرهاد را با تکه‌هایی نان بدرقه کردند تا یادآوری کنند که آنها هم مانند باقی کولبران قربانی به دست آوردن تنها چند تکه نان شدند.
دیدگاه تان را بنویسید